Meedoen in de digitale samenleving

Online met een beperking

Online met een licht verstandelijke beperking, Dossier Mediawijsheid.nl

Steeds meer zorgorganisaties gaan actief aan de slag met mediawijsheid voor jongeren en (jong)volwassenen met een verstandelijke beperking.

Voor mensen met een (licht) verstandelijke beperking biedt internet vele voordelen. Deze groep mensen is online echter ook kwetsbaar.

In de online gids Leukeronline.nl, die is gemaakt in opdracht van Netwerk Mediawijsheid, vind je naast vragen en antwoorden verwijzingen naar apps, boeken, brochures, spellen, stappenplannen, trainingen en websites die als voorbeeld of inspiratie dienen. De inhoud van deze online gids is verzameld en ontwikkeld in samenwerking met zorgprofessionals uit de verstandelijk gehandicaptenzorg.

Wat zijn de kansen?

Apps, filmpjes en sociale media bieden plezier, creativiteit, contact én meer regie over het eigen leven. Vanachter een pc is de beperking niet zichtbaar, dat kan bevrijdend werken. Je legt online soms makkelijker contact dan in het echte leven. Andere digitale media, zoals apps, bieden praktische hulp en maken iemand op die manier mogelijk meer zelfredzaam.

Ook voor mensen met een vorm van autisme is internet een uitkomst: het is een visueel en overzichtelijk medium. Sociale media bieden veel controle: je kunt zelf bepalen wanneer je een bericht leest en wanneer je erop antwoordt. Je kunt dus zelf de input van prikkels regelen. Als programmeur zijn mensen met een stoornis in het autistische spectrum erg gewild. Wel lopen ze op internet tegen dezelfde communicatieproblemen aan als in het echte leven. Ze nemen taal erg letterlijk, kunnen bepaalde opmerkingen moeilijk op waarde schatten.

Wat zijn risico’s?

Internet is anoniemer, de omgangsvormen zijn directer, gezichtsuitdrukkingen afwezig. Dat maakt het voor mensen met een (licht) verstandelijke beperking lastig in te schatten hoe een opmerking is bedoeld. Sarcasme is bijvoorbeeld ongrijpbaar. Ook bijvoorbeeld phishing – ‘Je hebt een smartphone gewonnen, klik hier! – is lastig te doorzien.

Jongeren met een licht verstandelijke beperking hebben een groter risico om slachtoffer of dader te zijn bij online misstanden, zoals cyberpesten of digitaal kinderlokken (grooming). Op internet kunnen ze op filmpjes met geweld of porno stuiten, verslaafd raken aan games of geconfronteerd worden met torenhoge rekeningen. Mensen met een (licht) verstandelijke beperking vinden het vaak moeilijk om de consequenties op lange termijn in te schatten. Dat vraagt om extra begeleiding.

5 tips voor ondersteuners van jongeren met een LVB

Als ondersteuner van jongeren met een licht verstandelijke beperking kun je helpen om de online weerbaarheid te vergroten. Hoe lastig het soms ook is: ga aan de slag met mediawijsheid. Deze 5 tips helpen je op weg:

1. Ga in gesprek
Jij bent mediaopvoeder. Geef daarom het goede voorbeeld en ga in gesprek over wat iemand online meemaakt. Dat kan heel eenvoudig door te vragen: ‘Hoe was het vandaag op internet?’ Luister en breek niet te snel in tijdens een verhaal. Stimuleer je gesprekspartner zelf hardop na te denken over zijn situatie of die van een ander. Wat zou hij of zij doen? Twijfel je over het antwoord? Bespreek met collega’s of familie wat zij ervan vinden en of zij een ethisch dilemma ervaren.

2. Ga aan de slag

Internet en sociale media zijn leuk. Zelf contacten onderhouden, je favoriete vlogger volgen, nieuws lezen, mooie plaatjes  en filmpjes kijken. Er zijn volop mogelijkheden om sociale media in te zetten en er plezier aan te beleven. Ga samen een potje gamen, vloggen, foto’s bewerken of maak samen een profiel aan op een site die iemand zelf heeft uitgekozen.  Of verwijs diegene naar de plaatselijke bibliotheek en de cursus Klik en Tik.

3. Zorg voor maatwerk

Duik in de inhoud. Welke websites en apps zijn geschikt voor mensen met een licht verstandelijke beperking? Zijn ze goed toegankelijk? Speel samen het bordspel Mediajungle en ontdek de invloed van internet en sociale media. Om je eigen kennis te vergroten is de site Digitaal Vaardig van ’s Heeren Loo nuttig.

4. Doe het veilig

Begeleid iemand met een LVB om zich online veilig te kunnen bewegen. Je kennis kun je testen op Alert Online. Ook lees je hier bijvoorbeeld hoe je een betrouwbare datingsite herkent. Met die kennis op zak kun je iemand goed voorlichten en samen bijvoorbeeld zijn of haar profielinstellingen bekijken. Laat degene voelen dat je er onvoorwaardelijk voor hem of haar bent. Oók als het online misgaat.

5. Maak samen afspraken

Maak afspraken, bijvoorbeeld door samen huisregels op te stellen over online gedrag. Wat posten we wel op Instagram en wat niet? Zorg voor voldoende online en offline tijd. Geef duidelijke kaders, maar overweeg ook eens om het een weekend helemaal vrij te laten.

Voor de woongroep, instelling of buurtteam werkt een methodische aanpak voor een betere begeleiding in mediawijsheid het beste. Het is heel goed om daar met je team afspraken over te maken.

Uit onderzoek van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) en de OnderwijsSpecialisten blijkt dat ondersteuners van jongeren met een LVB dagelijks problemen met mediagebruik ervaren. De meeste zorginstellingen hebben hier echter geen plan of beleid voor. In 2018 startte Netwerk Mediawijsheid daarom een actieprogramma om zorginstellingen en zorgprofessionals te ondersteunen om meer aandacht te besteden aan mediawijsheid bij jongeren met een LVB.

» Met het ondertekenen van het Mediawijsheidmanifest ‘Ook jongeren met een LVB hebben recht op een leuk online leven’, maken organisaties en professionals zich sterk voor een betere ondersteuning in mediawijsheid

» Ondersteuners van mensen met een LVB kunnen aan de slag met de startgids Online met een licht verstandelijke beperking?

» Op Mediawijzer.net/lvb vinden zorgprofessionals en organisaties tips en tools op gebied van mediawijsheid

Lesmateriaal mediawijsheid voor speciaal onderwijs

Er bestaat lesmateriaal voor speciaal onderwijs en praktijkonderwijs. Je vindt een overzicht in ons dossier Lesmateriaal.

» Inspirerende voorbeelden zijn verzameld in het gratis boek Sociale media in het speciaal onderwijs
» Op Wikiwijs kun je zoeken naar lesmateriaal over digitale geletterdheid voor het (v)so

Veelgestelde vragen

Is er materiaal voor begeleiders van mensen met een LVB?

Ondersteuners in zorg en welzijn kunnen het leven van cliënten met een licht verstandelijke beperking verrijken met media:

Hoe helpen apps bij een visuele beperking?

Vrijwel elke smartphone of tablet is uitgerust met touchscreen, mobiel internet, GPS, tekst- en spraakherkenning en een mobiele camera. Hiermee zijn smartphones de virtuele ogen en handen van iemand met een visuele beperking.

Zo helpt een digitale camera bij het ‘zien’ van je omgeving. Met een speciale app wordt een object gefotografeerd en krijg je direct informatie over het soort object, waarvoor het wordt gebruikt, waar het te koop is en waarvan het wordt gemaakt. Je kunt mail inspreken en indoor navigatie inzetten om een locatie te vinden.

Hoe begeleid je iemand met een verstandelijke beperking op sociale media?

Hoe begeleid ik iemand met een lvb op sociale media of online? Kijk op Leukeronline.nl voor tips over het begeleiden van mensen met een verstandelijke beperking op sociale media.

Ook lezen: deze interessante websites en/of artikelen

Meer weten?

Op zoek naar extra begeleiding? Deze specialisten helpen je verder:

Voor burgers die moeite hebben met elektronische dienstverlening

Advies, workshops en trainingen over mediawijsheid aan professionals in de zorg

Expertisecentrum tbv kwaliteitsverbetering voor mensen met een verstandelijke beperking

Initiatief van B&O Info en Socially Joined, helpt kwetsbare groepen bij verbeteren van mediawijsheid

Vanuit steeds veranderend perspectief belicht EYE de film als kunst, amusement en deel van de digitale beeldcultuur

Hét centrum voor praktische media-educatie

Website met tips, trics en uitleg om veilig te internetten