De MediaDiamant – Wegwijs in mediaopvoeding voor basisschoolkinderen van 9 t/m 12 jaar

Media zorgen voor ontspanning. Lekker op de bank hangen en een filmpje kijken, youtuben of een spelletje spelen. Even bijkomen, bijvoorbeeld na een drukke dag op school of als het buiten regenachtig weer is.

• Op Zapp staan leuke filmpjes, jeugdseries en films, van het Klokhuis en SpangaS tot Zappsport. Ook beschikbaar als app.
• Op een regenachtige dag kan het spelen van een potje Just Dance of Wii Sports op de spelcomputer een goede en leuke manier zijn om toch een beetje beweging te krijgen.
• Luisterboeken zorgen voor vermaak tijdens bijvoorbeeld een lange autorit. Ze vergroten de woordenschat en het taalbegrip van kinderen. De Bibliotheek geeft leuke tips.
• Met de SoortSafari app van Klokhuis kan je verschillende plant- en diersoorten herkennen. Goede reden om een stukje door de buurt te wandelen!

Je kunt ook actief en creatief aan de slag met media, bijvoorbeeld door dingen te maken. Zo zijn er interactieve apps waarin kinderen een eigen game, wereld of stad in elkaar zetten. Ook kunnen kinderen als vlogger filmpjes maken en delen over bijvoorbeeld hun dagelijkse leven of hobby’s.

• Met een eigen webpagina of website kun je anderen vertellen over wie je bent, maar het kan ook gaan over je sportheld, een ander idool, of over welk onderwerp je ook maar interessant vindt. Er zijn standaard formats waar je kind gebruik van kan maken zoals Webnode of WordPress. Wil je kind serieuzer aan de slag, dan is het handig om de programmeertaal HTML te leren en bij jullie in de buurt op zoek te gaan naar een programmeercursus voor kinderen.
• Thuis aan de slag met programmeren? Met de GameKit van Het Klokhuis leert je kind zelf een game bouwen. Of bekijk de lessen van Bomberbot met 300+ levels of het programma Scratch met uitleg van o.a. TU Delft en Scratchweb.nl
• Houdt je kind van koken? Dan zijn er allerlei leuke apps met recepten zoals het Fotokookboek. Eigen recepten verzamel je in de app Receptenmaker. En is het eten klaar? Dan kan je kind het resultaat van zijn of haar kookkunsten delen op Instafood.
• Op YouTube kunnen kinderen een eigen kanaal aanmaken om daar creatieve filmpjes of filmpjes over hun hobby’s of dagelijks leven te delen. Wees niet meteen bang als je kind al een eigen kanaal wil beginnen. Met goede afspraken over wat je kind wel en niet online plaatst, kan het juist heel leuk zijn! Bureau Jeugd en Media geeft handige tips voor als je kind wil gaan vloggen.

Driekwart van de negenjarigen heeft al een eigen mobiele telefoon en gebruikt deze onder andere om berichtjes naar leeftijdsgenootjes te sturen. Met elkaar communiceren terwijl je elkaar niet ziet, kan in het begin best lastig zijn. Kijk in het begin regelmatig mee en geef je kind wat tips. Vraag je kind bijvoorbeeld of die ‘goede grap’ ook anders gelezen kan worden, spreek af dat je kind niet zomaar foto’s of filmpjes van anderen deelt en bijvoorbeeld andere kinderen niet uit een app-groepje zet zonder dit eerst persoonlijk met diegene te bespreken.

• Kinderen op de basisschool whatsappen vooral met klasgenootjes. Als je merkt dat er regelmatig misverstanden of zelfs ruzies zijn, kan het handig zijn om de leerkracht eens te wijzen op WhatsHappy (onderdeel van Handboek Digitale Geletterdheid van Kennisnet): een les die leerlingen helpt om afspraken te maken over hoe je op WhatsApp met elkaar omgaat.
• Via WhatsApp krijgen kinderen ook regelmatig kettingbrieven met vaak een dreigende toon. ‘Als je dit niet doorstuurt aan 15 vrienden dan…’ Sommige kinderen kunnen hier angstig van worden. Praat er samen over en leg uit dat je door een WhAtsapp bericht niets kan overkomen.
• Zie je iets op WhatsApp voorbijkomen waar je je zorgen over maakt? Dan kan het goed zijn om hierover contact op te nemen met andere ouders. Laat je kind – uit respect voor zijn of haar privacy – wel weten dat je dit doet en waarom.
• Op WhatsApp gebruiken kinderen vaak allerlei afkortingen en online termen, zoals YOLO (You Only Live Once) of LOL (Laughing Out Loud). Het is handig om op de hoogte te blijven van deze termen, zodat je weet wat er in een berichtje staat. De betekenis vind je in het ABC van mediawijsheid.

Vanaf de bovenbouw gaan veel kinderen gebruikmaken van sociale media of krijgen ze voor het eerst een eigen e-mailadres. Het is belangrijk dat anderen uit hun gebruikersnaam geen persoonlijke informatie kunnen afleiden, denk bijvoorbeeld aan een geboortedatum of een suggestieve gebruikersnaam als ‘blondgirl2007’. Dit kan mensen met verkeerde bedoelingen aantrekken. Ook is het handig om samen de privacy instellingen van een account te doorlopen om te voorkomen dat persoonlijke gegevens openbaar zijn.

• Word zelf ook lid van de sociale mediaplatforms die je kind gebruikt, al is het maar voor een dag. Op die manier kun je zelf zien en ervaren hoe het werkt, en deze kennis gebruiken bij het goed begeleiden van je kind.
• Vind je het activeren van de juiste privacy-instellingen zelf ook nog lastig? Op YouTube staan handige instructiefilmpjes die je hierbij kunnen helpen.

Praat regelmatig met je kind over online veiligheid en maak samen goede afspraken. Bijvoorbeeld over de dingen die je wel en niet online plaatst, het niet delen van persoonlijke gegevens, en hoe je online met elkaar omgaat. Maar ook over online betalingen en in-app aankopen: dat je kind eerst toestemming vraagt om iets te kopen.

• Op mediaopvoeding.nl geven deskundigen antwoord op concrete vragen over kinderen en media.
• Hoe doen andere ouders dat? Op oudersonline.nl vind je de grootste community van Nederland voor ouders van kinderen van -1 tot 18 jaar.
• Veel apps lijken gratis, maar hebben vervolgens allerlei uitbreidingen waar je voor moet betalen. Of ze proberen je via links naar een andere website of applicatie toe te leiden. Er is een leuke game voor kinderen ontwikkeld, waarmee zij al spelend een neus voor reclame krijgen.
• Gaat er toch iets mis? Laat je kind weten dat hij of zij altijd bij jou terecht kan. Vertel je kind ook waar hij of zij nog meer om hulp kan vragen, bijvoorbeeld bij de kindertelefoon, vraaghetdepolitie.nl of meldknop.nl.
• Heeft je kind zonder jouw toestemming online teveel geld uitgegeven? Dit kun je bijna altijd terugkrijgen. Zie de tips op opvoeden.nl.

Om te weten welke websites je kind bezoekt, kun je regelmatig samen met je kind kijken naar de geschiedenis van de browser. Spreek met je kind af dat hij of zij deze geschiedenis niet wist.

Vanaf de bovenbouw hebben kinderen via hun scherm ook steeds meer contact met anderen. Dit kunnen bekenden zijn, maar ook volstrekt onbekenden die ze bijvoorbeeld op YouTube tegenkomen of tijdens het spelen van een game waar je met anderen chat en samenwerkt.

Toon interesse in de ‘online vrienden’ van je kind. Wie zijn dit en kent je kind deze mensen ook in het echt? Als dat niet zo is, is het geen goed idee om deze mensen aan je vriendenlijst toe te voegen.

• Om te weten welke gegevens er van je kind online staan, kun je dit regelmatig samen bekijken via online zoekmachines. Je kunt ook een Google Alert van je kind instellen. Zodra er dan iets online verschijnt over je kind, krijgen jullie daar een bericht over.

Nu je kind groter wordt, is het niet meer haalbaar om alles te controleren wat hij of zij ziet en doet op internet. Regelmatig met elkaar praten over mediagebruik en wat je kind doet in een game of online, wordt dan ook extra belangrijk. Je kunt dingen in de media ook gebruiken als aanleiding voor een gesprek, bijvoorbeeld over cyberpesten of hoe je weet of nieuws echt is of niet.

• Op de Facebookpagina van Mediaopvoeding.nl staan regelmatig vragen en/of stellingenom met elkaar over te praten.
• In het dossier Nepnieuws op Mediawijsheid.nl vind je handige tips om met je kind een gesprek te voeren over het herkennen van nepnieuws.
• Praat ook met je kind over zijn of haar eigen rol als ‘mediamaker’. Wanneer deel je een berichtje wel of niet? Wat is jouw eigen verantwoordelijkheid bij het verspreiden van berichten die schadelijk voor anderen kunnen zijn of niet kloppen?

Vanaf de bovenbouw hebben veel kinderen al een eigen mobieltje, soms ook een eigen tablet of laptop. Het is goed om je kind te leren hier verantwoordelijk mee om te gaan. Dit gaat over de momenten waarop je een scherm opbergt, bijvoorbeeld in het verkeer of tijdens het huiswerk maken. Maar ook over het zorg dragen voor apparatuur, bijvoorbeeld door een beschermhoes te gebruiken, en het tijdig opladen van de batterij, zodat je bereikbaar blijft.

Hoe jullie media gebruiken is hét voorbeeld voor je kind. Bijvoorbeeld door je eigen mediagebruik te beperken en op bepaalde momenten alle media uit te zetten; aan tafel, in het verkeer, of bij de kassa. Ook leert je kind er iets van als jij afkeurend reageert wanneer er bijvoorbeeld geweld en/of grof taalgebruik voorbij komt.

• Lees het online magazine WIJS vol tips over mediaopvoeding, schermtijd en apps voor alle leeftijden.
• Hoe vaak kijk jij eigenlijk per dag op je telefoon? Installeer bijvoorbeeld de app Checky (red. niet meer beschikbaar) op je telefoon om erachter te komen.
• Speel samen met je kind de quiz Mediamatties en neem een kijkje in de online wereld van de ander. Wat kun je van elkaar leren?

Bij het kiezen van geschikte filmpjes, apps en games kun je gebruikmaken van adviezen van experts en andere ouders.

• Kijkwijzer en PEGI waarschuwen tot welke leeftijd een film of game ongeschikt kan zijn.
• Tips over leuke, leerzame en/of creatieve apps en games vind je op mediasmarties.nl of in Cinekid AppLab [red. niet meer beschikbaar].
• In de brochure 86 creatieve apps en sites vind je een uitgebreide verzameling goede media voor kinderen van 7 tot 12 jaar.
• De brochure 125 leerzame apps en websites geeft een overzicht van media waar kinderen van 4 tot 12 jaar iets van kunnen leren.

Vanaf de basisschool gaat je kind media steeds zelfstandiger gebruiken en kiest hij of zij steeds vaker eigen games, televisieprogramma’s, YouTubefilmpjes et cetera. Ook gebruikt je kind steeds vaker media terwijl jij er niet bij bent en met leeftijdsgenootjes. Door met je kind te praten over welke media je wel of niet geschikt vindt en waarom, leg je een basis waarmee je kind eigen keuzes leert maken. Je kunt uitleggen hoe Kijkwijzer en PEGI werken en waarom het belangrijk is om deze richtlijn te volgen. Ook kun je je kind wijzen op websites waar leuke en geschikte media te vinden zijn.

• Laat je kind de tips over leuke, leerzame en/of creatieve apps en games op mediasmarties.nl of in Cinekid AppLab [red. niet meer beschikbaar] zien.
• Bezoek samen de website van Zapp vol leuke filmpjes, jeugdseries en films voor basisschoolkinderen, of download de app.
• In de bibliotheek kun je je kind laten zien hoe je zelf op zoek kunt gaan naar boeken, films en games. Je kunt aan je kind uitleggen wat de symbolen op de verschillende media je vertellen over waar het verhaal over gaat.
• Om ervoor te zorgen dat je kind online informatie vindt die past bij zijn of haar leeftijd, te begrijpen is en klopt, kunnen jullie gebruik maken van jouwzoekmachine.nl: een speciale zoekmachine voor kinderen.

Op deze leeftijd brengen kinderen steeds meer tijd door met leeftijdsgenootjes en bij andere kinderen thuis. Daar gelden soms andere regels dan bij jullie en het kan goed zijn om dit met elkaar te bespreken. Naar welke films en series laten zij hun kinderen kijken en welke afspraken kun je hier met elkaar over maken?

• Benieuwd hoe andere ouders en kinderen een boek, game, film of tv-serie hebben ervaren? Op de website commonsensemedia vind je reviews van allerlei soorten media (Engelstalig).
• Check ervaringen van andere ouders op oudersonline.nl: de grootste community van Nederland voor ouders van kinderen van -1 tot 18 jaar.

Veel dingen leren kinderen alleen in het ‘echte leven’ en niet via beeldschermen. Denk bijvoorbeeld aan het herkennen van emoties en gezichtsuitdrukkingen. Contact met anderen, buiten spelen, sporten en voldoende slapen zijn zeer belangrijk voor de ontwikkeling van een kind.

• Hoewel er geen vaste regels zijn voor de schermtijd van een kind, is de algemene aanbeveling om het voor 10-12-jarigen te beperken tot twee uur per dag. Ook televisie kijken valt hieronder (Bron: Mijn Kind Online).
• Muziek maken? Leren hoe je moet koken? Iets in elkaar knutselen? Kijk eerst samen op YouTube een how-to-filmpje en ga dan lekker aan de slag!

In de loop van de basisschool krijgen kinderen steeds meer huiswerk. Tijdens het huiswerk maken is het belangrijk dat kinderen geen media gebruiken, dit leidt teveel af. Denk verder ook aan geen schermpjes tijdens het eten, niet in het verkeer en niet op de slaapkamer. Deel je afspraken ook met de oppas en andere opvoeders van je kind.

• Wanneer kinderen met media bezig zijn vliegt de tijd vaak om. Zet een kookwekker of installeer een timer op je tablet. Zorg ervoor dat dit ook voor je kind zichtbaar is: op die manier weet hij of zij zelf hoeveel tijd er nog over is. Dit maakt het makkelijker om uiteindelijk te stoppen.
• Via de instellingen van je Apple of Android apparaat kan je beperkingen instellen op de schermtijd van je kind. Je kan hier ook de app Screen Time voor gebruiken.

Laat je kind vlak voor het naar bed gaan geen gebruik maken van (digitale) media. Ze krijgen dan te veel prikkels en indrukken om te verwerken, en het blauwe licht van het beeldscherm verstoort het kunnen inslapen.

• Een boek is ook media, een boek lezen is dus een beter idee vlak voor het slapengaan en stimuleert bovendien de taalontwikkeling van je kind. Vanaf deze leeftijd kunnen kinderen al zelf lezen, maar ook voorlezen blijft gezellig en leerzaam.
• Ook luisterboeken zijn heerlijk voor het slapengaan, de bibliotheek heeft er genoeg (ook voor niet-leden).

Vanaf deze leeftijd wordt sporten heel belangrijk voor kinderen. Het Nederlandse Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) adviseert dat kinderen minimaal 1 uur per dag intensief bewegen, buiten de gymles en het speelkwartiertje om. Sporten zorgt voor spieropbouw, vetverbranding en de opbouw van het zenuwstelsel. Het helpt ook bij het leren van sociale vaardigheden, denk aan samenwerken in een team en het leren omgaan met winnen en verliezen.

Op het moment dat je kind zich verveelt, kan het heel verleidelijk zijn om een scherm tevoorschijn te halen. Ook je kind te lang laten doorspelen, terwijl hij/zij eigenlijk hangerig wordt en niet zoveel plezier meer aan dat schermpje beleeft. Vervelen kan soms heel goed zijn voor kinderen: door de leegte krijgen ze allemaal nieuwe ideeën en vinden ze iets nieuws om te doen.