Steeds meer websites en apparaten om ons heen maken gebruik van algoritmes; van je favoriete zoekmachine tot je smart tv. Met algoritmes wordt bepaald wat je ziet op sociale media én kunnen robots worden aangestuurd.
Algoritmes worden steeds ingewikkelder en steeds vaker ingezet. Daardoor worden de mogelijkheden maar ook de invloed steeds groter.
Wat is een algoritme eigenlijk? Hoe werkt het? En hoe voorkomen we dat algoritmes te veel ons wereldbeeld beïnvloeden?
Wat zijn algoritmes?
Een algoritme is een wiskundige formule. In programmeertaal is het een instructie, een stukje code, om een probleem om te lossen.
De Nederlandse wiskundige Edsger Dijkstra bedacht bijvoorbeeld een beroemde formule om de kortste afstand tussen punt A en B te berekenen. Die zien we nu terug als algoritme in ons navigatiesysteem.
Met algoritmes kan de maker van tevoren bepalen wat er gebeurt in een bepaalde situatie. Zo weet een zelfrijdende auto dat deze moet remmen als er een kind oversteekt. En zo weet YouTube dat wanneer jij veel kattenfilmpjes kijkt, het je meer kattenfilmpjes kan aanbevelen omdat je die waarschijnlijk leuk vindt.
Wat is er mogelijk met algoritmes?
Algoritmes helpen ons om sneller informatie te verwerken en om ingewikkelde keuzes te maken. Ook maken algoritmes slimme technologie zoals kunstmatige intelligentie mogelijk.
Met algoritmes kan het aanbod op internet persoonlijker worden gemaakt. Wat jij tegenkomt op je tijdlijn en je zoekmachine, verschilt van wat iemand anders tegenkomt. Met algoritmes kunnen bedrijven slimmer reclame maken en specifieke aanbevelingen doen. En daardoor is het voor jou makkelijker om snel dingen te vinden die je waarschijnlijk interessant of leuk vindt.
» Hoe gepersonaliseerde reclame werkt lees je in het dossier Reclame & beïnvloeding
Technologie met algoritmes neemt veel werk uit handen, bijvoorbeeld in de zorg en het onderwijs. Zo wordt het aanvragen van een verzekering met algoritmes verwerkt en maakt technologie met algoritmes zorg op afstand mogelijk. Hierover lees je meer in het dossier Digitale zorg. In deze video zie je hoe journalisten algoritmes gebruiken om sneller te werken.
Ook kunnen algoritmes ons helpen om ingewikkelde vraagstukken beter te overzien. Zo houden gemeenten met behulp van algoritmes verkeersstromen in de gaten. En de politie probeert criminaliteit voor te zijn met voorspellende algoritmes, ook wel predictive policing genoemd. Dit soort algoritmes werken op basis van big data: een grote hoeveelheid gegevens, die we bijvoorbeeld (on)bewust achterlaten door ons gedrag op internet of op straat.
Algoritmes worden op allerlei plekken en manieren ingezet. Zo worden algoritmes gebruikt om nepnieuws op sociale media op te sporen. En kunnen algoritmes helpen om beslissingen te nemen. Bijvoorbeeld bij het kiezen van een nieuwe collega.
Ook worden talloze toepassingen van kunstmatige intelligentie (AI) mogelijk door algoritmes. Zo kan AI bijvoorbeeld gebruikt worden voor het maken van teksten, het maken of bewerken van afbeeldingen en video, het maken of klonen van stemmen en het componeren van muziek.
» Meer voorbeelden vind je in het dossier Kunstmatige intelligentie en Slimme apparaten
Wat zijn de risico’s van het gebruiken van algoritmes?
Algoritmes worden steeds vaker ingezet in de samenleving. Het wordt daarom steeds belangrijker om stil te staan bij de mogelijke negatieve invloed van deze technologie.
Privacy
Een belangrijke risico van algoritmes is dat onze privacy ermee geschonden kan worden. Naast de informatie die je zelf op internet zet, wordt ook onthouden waar je op zoekt, wat je hebt geliked of wat je online hebt gekocht. Dat gebeurt met cookies. Zogenaamde profiling-algoritmes maken met die informatie over jou een profiel. Dat profiel wordt gebruikt om te bepalen welke berichten of reclames jij te zien krijgt. In dit filmpje van HUMAN wordt uitgelegd hoe zo’n profiel werkt.
Uit onderzoek van Robbert van Eijk blijkt dat het niet altijd duidelijk is door wie en waarvoor jouw profiel wordt gebruikt. Bedrijven moeten zich wel aan de privacywetgeving (AVG) houden.
» In het dossier Big data lees je meer over de risico’s
» In het dossier Privacy lees je hoe de AVG jou beschermt en vind je tips om grip op je gegevens te krijgen
Algoritmes kunnen ons wereldbeeld kleuren
Algoritmes kunnen van invloed zijn op ons wereldbeeld. Sociale media zoals Facebook, Instagram en YouTube zetten algoritmes in om hun aanbod op jouw profiel af te stemmen. Je krijgt te zien wat volgens hen past bij jouw interesses en voorkeuren. Maar dat kan snel leiden tot een filter bubble: je krijgt nog maar weinig berichten te zien die anders zijn dan jouw voorkeur of mening.
Vaak werken deze algoritmes op basis van aannames van de maker: als jij op YouTube naar ballet kijkt, zul je wel een meisje zijn. Of als je in die wijk woont, zul je wel veel geld verdienen. Deze aannames hoeven niet altijd te kloppen. Een kritiek op de makers van algoritmes is dat ze niet vertellen welke aannames ze doen. We kunnen niet zelf controleren of de uitkomst klopt.
Op sociale media spelen algoritmes een belangrijke rol in het verspreiden van nepnieuws, desinformatie en clickbait. De makers van dat soort berichten maken handig gebruik van de algoritmes die populaire berichten belonen. Ook blijkt uit onderzoek van de Correspondent en de Volkskrant dat algoritmes op YouTube zorgen dat je sneller bij radicale filmpjes uitkomt.
Sociale mediabedrijven hebben dus een grote verantwoordelijkheid in hoe zij hun algoritmes vormgeven. Een gezamenlijke gedragscode moet voor meer transparantie zorgen, zodat duidelijker is hoe de algoritmes werken die bepalen welk nieuws de gebruikers te zien krijgen.
Algoritmes zijn niet neutraal
Algoritmes worden steeds vaker ingezet om beslissingen te nemen die vroeger door een mens werden gemaakt. Dat wordt vaak gedaan vanuit het idee dat technologie eerlijker of neutraler is dan mensen. Maar technologie is bijna nooit neutraal. Ze wordt altijd gemaakt door mensen met bepaalde ideeën en waarden, in een bepaalde tijd en met een bepaald doel.
Algoritmes kunnen vooroordelen bevestigen en kunnen leiden tot discriminatie, zo blijkt uit onderzoek van Universiteit Utrecht. Vaak baseren algoritmes zich op het verleden en de informatie die we hebben. Ook fouten of aannames worden zo op grote schaal herhaald en bevestigd (dat noemen we een feedbackloop). Dat maakt verandering lastiger.
Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat algoritmes niet altijd zorgen voor eerlijke selectie van een nieuwe collega en dat de inzet ervan door de politie kan leiden tot discriminatie. Politicologe Virginia Eubanks waarschuwt dat de toepassing van algoritmes ongelijkheid kan vergroten. Mensen in achtergestelde posities kunnen daar dan lastiger uit komen. Bijvoorbeeld wanneer de politie voorspellende algoritmes gebruikt:
In wijken met veel zwarte inwoners patrouilleert de politie vaker, waardoor er meer data beschikbaar zijn over de inwoners. Die data leiden tot meer voorspellingen over misdaad, en dus tot meer patrouilles.
Aan de slag!
Drie tips om mediawijs om te gaan met algoritmes:
1. Check je digitale spoor
Welke gegevens laat jij (on)bewust achter op internet? Door je hier bewust van te zijn, heb je ook sneller door waarom je bepaalde dingen te zien krijgt op websites. Probeer bijvoorbeeld eens om zo min mogelijk gegevens achter te laten. Of breek uit je filterbubbel door op zoek te gaan naar andere meningen.
» Bescherm je online privacy met de tips van de Consumentenbond
» Hoe zorg je dat reclamemakers je niet volgen? Veiliginternetten.nl biedt tips
» Breek uit je filterbubbel met de tips in het dossier Filter bubbel
» Check het dossier Privacy voor tips om jouw digitale spoor kleiner te maken
2. Leer programmeren
Als je snapt hoe (en waarom) een computercode gemaakt wordt, kun je ook kritischer zijn op de technologie die je gebruikt. Welke vragen moet je jezelf als maker stellen? Leer hoe programmeren werkt en maak bijvoorbeeld je eigen app.
» Vind tips om te leren programmeren in het dossier Programmeren
» Bouw je eigen app met de tips in het dossier Apps
» Leer kinderen zelf media te maken, met de tips in het dossier Zelf media maken
3. Ontdek de mogelijkheden
Ontdek wat er mogelijk is met algoritmes in de dossiers Kunstmatige intelligentie, Digitale zorg en Slimme apparaten.
Veelgestelde vragen
Websites zoals Google en Facebook gebruiken algoritmes om te bepalen welk nieuws je ziet en welke zoekresultaten je krijgt. Als jij iets liket, een reactie plaatst of deelt, weet Facebook dat jij dit leuk vindt. Je krijgt dan de volgende keer dezelfde soort dingen te zien. Dat betekent ook dat je bepaalde dingen niet te zien krijgt. Algoritmes bepalen dus deels wat wij zien, weten, geloven en vinden.
Op die manier ontwikkelen we allemaal onze eigen filterbubbel; je krijgt bevestigd wat je al wist. Het gevaar om je op eenzijdige bronnen te baseren, is dat je een onvoldoende kritische houding ontwikkelt en makkelijker beïnvloedbaar bent. Terwijl het, met name voor kinderen, juist erg belangrijk om zo’n kritische houding te ontwikkelen.
Algoritmes zien geen verschil tussen feit en fictie. Als er vaak op een bericht wordt geklikt, wordt het ook vaker getoond in Facebook of Google. Nepnieuwsmakers spelen hier slim op in door hun bericht extra aantrekkelijk te maken om op te klikken (dat noemen we clickbait).
Steeds meer websites en apparaten om ons heen maken gebruik van algoritmes. Facebook zet bijvoorbeeld algoritmes in om te bepalen wat je op je tijdlijn ziet en YouTube om jou filmpjes aan te bevelen.
Maar wat is een algoritme? Een algoritme is eigenlijk een wiskundige formule. In programmeertaal is het een instructie, een stukje code, om een probleem om te lossen.
We noemen iets kunstmatige intelligentie (of artificial intelligence) als die algoritmes op basis van gegevens of signalen uit hun omgeving zelfstandig beslissingen nemen én daarvan leren.
Met kunstmatige intelligentie wordt het denkvermogen van de mens nagemaakt: het apparaat kan (zelfstandig) leren en beslissingen nemen. Zoals bijvoorbeeld een zelfrijdende auto of een chatbot.
Bekijk de dossiers Kunstmatige intelligentie en Algoritmes voor uitleg, filmpjes, tips en voorbeelden.
Accepteer jij alle cookies als een website dit vraagt? Lees eerst even dit, voordat je op ‘alles accepteren’ klikt:
Cookies zijn kleine bestandjes die door een website op je computer worden gezet. Ze verzamelen gegevens over jou en je surfgedrag. Soms is dat heel handig: dankzij cookies hoef je niet zelf je wachtwoord te onthouden. Maar cookies schenden ook je privacy. Dankzij cookies weten bedrijven precies wat jij op internet doet. Ze verkopen die gegevens soms door aan de hoogste bieder, zodat jij vervolgens advertenties te zien krijgt die passen bij je surfgedrag.
Welke cookies accepteer jij? Veilig internetten legt uit welke soorten cookies er zijn
Meer lezen over algoritmes?
- Wat is een algoritme? Wie bepaalt wat ik zie op mijn tijdlijn? En kunnen algoritmes discrimineren? – NPO Kennis
- Etnisch programmeren met predictive policing – VPRO
- Zelfsturende auto moet jongere sparen – NRC
- Zombies en cyborgs: als algoritmes de dienst gaan uitmaken – Brainwash
- Meer en meer bedrijven kijken mee terwijl jij surft – NOS
- Algoritmes inzetten op nepnieuws te bestrijden is geen goed idee – Universiteit Utrecht
- De mens wikt, het algoritme beschikt – VRPO
- NOS zet robotjournalist in tijdens provinciale statenverkiezingen – Villamedia
- Hoogleraar Jan Broersen kritisch over inzet algoritmen tegen nepnieuws – Emerce
- Voorspellende algoritmen versimpelen en maken ongelijker – Sociale Vraagstukken
Wil je meer informatie over algoritmes, dan helpen deze organisaties je op weg:
