Informatievaardigheden zijn vaardigheden die helpen bij het zoeken, vinden, beoordelen en verwerken van informatie, zowel offline als online.
Met goede informatievaardigheden ben je weerbaarder tegen desinformatie, misinformatie en bijvoorbeeld nepnieuws. Én weet je hoe je jouw vraag beantwoord krijgt.
Als je informatievaardig bent stel je vragen als:
- Hoe formuleer je een goede zoekvraag?
- Wat staat er precies in de tekst?
- Van wie is de informatie afkomstig?
- Hoe weet je of de informatie betrouwbaar is?
- En waar zoek je als er niets op internet te vinden is?
Waarom is informatievaardigheid belangrijk?
Zonder informatievaardigheden kun je makkelijk verdwalen in de enorme hoeveelheid informatie of, erger nog, de verkeerde bronnen gebruiken.
Zoeken op internet is een dagelijkse bezigheid geworden, ook voor kinderen. Denk maar aan huiswerkopdrachten en het voorbereiden van spreekbeurten. Uit de miljoenen websites op internet moeten we een selectie maken. Wat is belangrijk? Wat is waar? Wie zegt wat? En met welke bedoeling?
Bovendien oefenen de grote hoeveelheid berichten – via kranten, sociale media, tv, online gemeenschappen – in combinatie met de filterbubbel invloed uit op hoe wij onszelf, de ander of de wereld zien. Het wordt steeds lastiger om het onderscheid te maken tussen feit en fictie.
Mensen die onvoldoende informatievaardig zijn, nemen vaak klakkeloos dingen over van internet en realiseren zich onvoldoende dat informatie (bewust of onbewust) fout of verdraaid kan zijn. Informatievaardigheden leren je de zin van de onzin te onderscheiden.
» Dit moet je weten over nepnieuws
Wat zijn geschikte zoekmachines voor kinderen?
- Web for Classrooms is de eerste zoekmachine ter wereld die rekening houdt met het leesniveau van kinderen. De zoekmachine toont relevante informatie voor de leeftijd 6 tot 15 jaar.
- Wikikids is al sinds 2007 de Wikipedia voor kinderen. Kinderen krijgen leerzame artikelen te lezen die op hun leeftijd zijn afgestemd.
- Jeugdbieb.nl is een verzameling links naar informatief materiaal voor kinderen van basisschoolleeftijd.
Relevant lesmateriaal
In ons dossier Lesmateriaal vind je een overzicht van beschikbaar lesmateriaal over informatievaardigheden.
Speel MediaMasters
Tegenwoordig zoeken we alles wat we willen weten op internet. Maar uit de Leerlingmonitor Digitale Geletterdheid 2020 blijkt dat kinderen tussen de 10 en 13 jaar oud moeite hebben om de juiste informatie op internet te vinden en op waarde te schatten.
In de Monitor Digitale Geletterdheid in het onderwijs 2021, uitgevoerd door DUO Onderwijsonderzoek & Advies, werd ruim 3.500 docenten in het po gevraagd de informatievaardigheden van hun leerlingen te beoordelen. De leerlingen kwamen er met een 5,6 gemiddeld met een zeer krappe voldoende vanaf. Genoeg ruimte voor verbetering, dus.
MediaMasters is een spannende serious game over de kansen en gevaren van (digitale) media, speciaal voor groep 7 en 8. Door het spelen van de game bouwen leerlingen basiskennis op over mediawijsheid. Hoe ga je mediawijs om met WhatsApp, online pesten, cybercriminaliteit en gamen? Leerlingen gaan in de klas én thuis de mediawijze uitdagingen aan en bundelen hun krachten om MediaMissies te volbrengen.
Veelgestelde vragen over informatievaardigheden
Gekleurde informatie ontstaat door:
- Drijfveer van de journalist en/of mediamaker – Media hebben een belangrijke maatschappelijke functie: het informeren van de bevolking, het controleren van de machthebbende en het leveren van commentaar bij het nieuws. Maar NRC brengt ander nieuws dan De Telegraaf. En PowNed maakt programma’s vanuit een andere drijfveer dan de VPRO.
- Het recht om vergeten te worden – Sinds 2014 hebben inwoners van de Europese Unie het recht om online vergeten te worden. Zij kunnen bij zoekmachines als Google een verzoek indienen om bepaalde links met persoonlijke informatie te laten verwijderen. Dat levert gefilterde informatie op.
- Filterbubbel – De filterbubbel is het verschijnsel waarbij websites en zoekmachines hun resultaten afstemmen op jouw (eerdere) online zoekgedrag. Ze laten daarbij andere informatie buiten beschouwing.
- (Zelf)censuur – Censuur is je macht gebruiken om informatie achter te houden of vrije expressie aan banden te leggen.
Internetactivist Eli Pariser legt de filterbubbel (of filter bubble) uit met een voorbeeld: Twee vrienden zoeken via Google op de term Egypte. Zij krijgen wisselende zoekresultaten op basis van hun surfgeschiedenis.
De één krijgt namelijk vooral toeristische trekpleisters te zien in de zoekresultaten, terwijl de ander informatie krijgt over de politieke crisis in Egypte.
Wanneer zoekgegevens op internet worden bijgehouden, kun je na verloop van tijd in kaart brengen wat iemands interesses zijn. En vervolgens voorspellen wat diegene waarschijnlijk wel/niet zoekt. Zo werkt ook de filterbubbel.
Nee. Informatievaardigheden zijn een onderdeel van mediawijsheid. Informatievaardigheden zijn het zoeken, beoordelen en verwerken van informatie.
Onder het ruimere begrip mediawijsheid vallen ook:
- netiquette » Hoe gedraag je je op sociale media?
- ict-vaardigheden » het technisch kunnen omgaan met digitale media
Speciaal voor docenten zijn verschillende brochures en boekjes gepubliceerd over informatievaardigheden in het onderwijs:
- Leermiddelen voor informatievaardigheden (meerdere leerjaren)
- Informatievaardigheden: normen voor het hoger onderwijs (hoger onderwijs)
Binnen het Mediawijsheid Competentiemodel is uitgebreid aandacht voor informatievaardigheden. De beschreven niveaus voor PO-leerkrachten en PABO-studenten zijn ook bruikbaar voor docenten in het VO.
De workshop Informatievaardigheden voor leraren biedt concrete handvatten en stappenplan om in de les aandacht te besteden aan informatievaardigheid.
- Podcast en artikel van Kennisnet: Verbeter de online informatievaardigheden van leerlingen met deze tips
- Boek ‘Slim zoeken’ voor kinderen
- Boek ‘Mediawijsheid in de klas’
- Webquests
- Kennis leren verwerven met informatie van internet
- De digitale generatie heeft nog veel hulp nodig
- Informatievaardigheden in het basisonderwijs – Een collectieve inspirerende reis
- Serie Medialogica (HUMAN) over de impact van beelden, de betrouwbaarheid van media en het totstandkomen van publieke opinie
- Monitor de Bibliotheek op school: landelijke analyse informatievaardigheden
Meer weten?
Deze organisaties helpen je verder:
