Van aanbevelingen op je tijdlijn tot deepfake-filmpjes. En van ChatGPT tot je navigatie-app. We krijgen in ons mediagebruik steeds vaker te maken met kunstmatige intelligentie, ook wel AI genoemd.
AI is de intelligentie waarmee machines, software en apparaten zelfstandig problemen oplossen. Zij imiteren hierbij het denkvermogen van de mens. Om daar bewust mee om te gaan hebben we mediawijsheid of ‘AI-wijsheid’ nodig.
De grote vraag rondom AI is welke rol we het willen geven in onze levens. Wat gebeurt er als computers beter worden in dingen dan de mens? En wie bepaalt dan wat ‘beter’ is? Bij elke nieuwe toepassing is het belangrijk om stil te staan bij ethische en juridische vragen.
Wat is AI precies?
Machines, software, robots of andere apparaten met AI (artificiële intelligentie) reageren op data of impulsen uit hun omgeving. Daarmee nemen ze zelfstandig beslissingen. Het gaat bij AI dus niet om de rekenkracht, maar om de mogelijkheid (zelfstandig) te leren en beslissingen te nemen.
De apparaten zijn zich echter niet bewust van de taken die ze uitvoeren. Ze volgen algoritmes en herkennen patronen. Door te leren van hun eigen fouten, leveren ze een beter resultaat. Je spreekt dan ook wel van machine learning.
Er zijn ook robots die sociale signalen kunnen lezen, zoals gezichtsuitdrukking en intonatie. Sophia is er zo een. Zo’n robot – bijna identiek aan de mens – noemen we een cyborg.
Wil je nog meer te weten komen over kunstmatige intelligentie? Bekijk hiernaast het filmpje over de Turingtest van Alan Turing. Bij deze test beoordeelt een jurylid wie de mens en wie de AI is. Het jurylid communiceert met beide via een computer. Deze test is verouderd, maar geeft goede stof tot nadenken.
» Algoritmes vormen de basis van kunstmatige intelligentie. Ontdek in dit dossier wat algoritmes zijn en waar je als gebruiker (én maker) op moet letten.
Kom meer te weten over de kansen en uitdagingen van AI met de Nationale AI-cursus, een online basiscursus voor alle Nederlanders. De cursus is er ook in de vorm van een lespakket voor het basisonderwijs en voortgezet onderwijs.
Wat zijn de voordelen van AI?
Kunstmatige intelligentie kan grote voordelen hebben voor de mensheid. De herkenning van spraak, beeld en patronen, de zelfsturende systemen, vertaalmachines, lopende robots en vraag-antwoordsystemen kunnen ons helpen op het gebied van gemak, gebruikerservaring en efficiëntie.
Ook de gezondheidszorg verwacht grootse dingen van AI. Een intelligente computer zou kleine veranderingen en afwijkingen veel nauwkeuriger kunnen waarnemen en herkennen dan een arts van vlees en bloed. Ook kan AI onvermoeibaar zeer complexe operaties uitvoeren.
» Meer hierover lees je in het dossier Digitale zorg
Wat zijn de risico’s van kunstmatige intelligentie?
Als samenleving moeten we kritisch zijn over het denkvermogen dat we machines geven. Volgens wetenschapper Nick Bostrom zou een succesvolle AI de beste, maar wellicht ook laatste uitvinding van de mens kunnen zijn.
Samen met honderden andere wetenschappers, waaronder Stephen Hawking, presenteerde hij een open brief. In deze brief waarschuwen zij met name voor wapens die autonoom beslissingen kunnen nemen, en zo gevaarlijker zullen zijn dan nucleaire wapens.
Ze pleiten voor meer onderzoek naar het ‘zelflerende aspect’ van kunstmatige intelligentie. Alleen op die manier zullen de systemen blijven doen wat wij – als mensheid – willen.
Met AI kan geloofwaardig beeld en audio gemaakt worden, dat nauwelijks van nep te onderscheiden is. AI staat dan ook aan de basis van deepfakes, een vorm van beeldmanipulatie.
Ook over gezichtsherkenning, of biometrie, wordt veel gediscussieerd. Dit wordt bijvoorbeeld gebruikt om mensen te identificeren. Je privacy kan dan in het gedrang komen.
Wat zijn voorbeelden van kunstmatige intelligentie?
In de praktijk maken we al regelmatig gebruik van AI. ChatGPT is een bekend voorbeeld: een chatrobot die teksten verzint. Maar ook als je iets opzoekt met een zoekmachine wordt kunstmatige intelligentie ingezet. Google laat bijvoorbeeld met intelligente algoritmes de zoekresultaten zo goed mogelijk aansluiten op jouw wensen. Dat dit ook nadelen heeft, lees je in het dossier Filterbubbel.
Ook robots in fabrieken, virtuele karakters in videogames en automatische autobesturing vallen onder AI. Zo ontwikkelen o.a. Google, Tesla en Mercedes zelfrijdende auto’s.
Welke beslissingen moet AI in een zelfrijdende auto nemen als het gaat om leven en dood? Met de Moral Machine kun je uitvinden hoe jij beslist bij morele dilemma’s, vergeleken met anderen over de hele wereld.
Veel apps op je smartphone maken gebruik van AI. Bijvoorbeeld:
- Virtuele assistenten zoals Siri, Alexa en Cortana
- Swiftkey
- Less.mail
- Navigatie-apps
- Spotify
- Google Foto’s
De gevaren van AI zijn bijvoorbeeld terug te zien in autonome wapens als de ‘killerdrone’, een bewapende drone waarmee van afstand kan worden gedood.
Chatbots
Een ander praktijkvoorbeeld is de chatbot. Steeds meer bedrijven maken gebruik van deze virtuele gesprekspartners, die zelfstandig antwoord geven op vragen van gebruikers. Chatbots (een samenvoeging van chat en robot) kunnen bijvoorbeeld ingezet worden als klantenservice via websites, als educatief middel of ter vermaak. Een bekend voorbeeld is ChatGPT, dat eind 2022 in korte tijd erg populair werd.
Wat is ChatGPT?
ChatGPT is een chatbot die op basis van kunstmatige intelligentie teksten voor je verzint. Deze tool is erg laagdrempelig. En de teksten die het maakt lijken erg op de teksten die een mens geschreven zou kunnen hebben.
De tool heeft ook kritiek gekregen. Zo zijn er zorgen in het onderwijs, omdat scholieren de tool inzetten om hun huiswerk te maken. Ook zijn de antwoorden die het geeft op vragen niet betrouwbaar. ChatGPT kijkt niet of iets waar is en vertelt niet wat de bron is. Doordat je er snel veel teksten mee kunt schrijven, kan het gebruikt worden om nepnieuws, of schadelijke software te maken.
ChatGPT is ontwikkeld door OpenAI. Hetzelfde bedrijf dat vorige zomer Dall-E lanceerde, een AI-systeem dat afbeeldingen genereert op basis van tekst.
Andere voorbeelden van chatbots zijn:
- Chatbot Billie op Bol.com
- De bot van Uber in Facebook Messenger
- Iris, een spel waarmee kinderen leren over cyberpesten
Chatbots hebben voor- en nadelen. Deze bots kunnen een oneindige hoeveelheid chats tegelijkertijd beantwoorden en zijn daarnaast altijd beschikbaar. Toch blijven het robots. Zo hebben veel van hen moeite met spelfouten en sarcasme en zullen ze ingewikkelde vragen niet altijd begrijpen.
Daarnaast kunnen chatbots ingezet worden als ‘social bots’ om nepnieuws te verspreiden via sociale media.
Films over robots en KI
Robots en kunstmatige intelligentie zijn al tijden een populair onderwerp voor filmmakers. In 1968 werd gefantaseerd over een soortgelijke techniek in de film 2001: A Space Odyssey.
- De film Her gaat over de relatie tussen een digitale assistent en gebruiker
- Een toekomstbeeld waarin robots identiek zijn aan de mens zie je in de film Ex Machina
Veel sciencefictionfilms zijn gebaseerd op de gedachte dat KI verantwoordelijk zal zijn voor de ondergang van de mens. Voorbeelden zijn The Matrix, Autómata en I, Robot. Machines worden autonoom en kunnen volledig doorontwikkelen zonder hulp van de mens. Wanneer KI slimmer is dan de mens, noemen we dat superintelligentie.
- Opgave AI. De nieuwe systeemtechnologie – WRR
- A Bright New World: een reeks van vijf video’s over kunstmatige intelligentie
- Het Technologiekompas voor het onderwijs, voor schoolbestuurders, schoolleiders of ict-verantwoordelijken
- Bedrijven, instituten en overheden werken samen in de Nederlandse AI Coalitie
Veelgestelde vragen
Steeds meer websites en apparaten om ons heen maken gebruik van algoritmes. Facebook zet bijvoorbeeld algoritmes in om te bepalen wat je op je tijdlijn ziet en YouTube om jou filmpjes aan te bevelen.
Maar wat is een algoritme? Een algoritme is eigenlijk een wiskundige formule. In programmeertaal is het een instructie, een stukje code, om een probleem om te lossen.
We noemen iets kunstmatige intelligentie (of artificial intelligence) als die algoritmes op basis van gegevens of signalen uit hun omgeving zelfstandig beslissingen nemen én daarvan leren.
Met kunstmatige intelligentie wordt het denkvermogen van de mens nagemaakt: het apparaat kan (zelfstandig) leren en beslissingen nemen. Zoals bijvoorbeeld een zelfrijdende auto of een chatbot.
Bekijk de dossiers Kunstmatige intelligentie en Algoritmes voor uitleg, filmpjes, tips en voorbeelden.
Niet altijd. Het gaat vaak om het oplossen van een specifiek probleem, waarbij meestal het menselijk handelen of denken wordt geïmiteerd.
Het gaat bij KI om het geautomatiseerde ‘denken’ en handelen.
Maak eens gebruik van Siri, Cortana of de Google assistent. Stel vragen en kijk wat voor antwoorden je krijgt.
Zo krijg je een beeld van hoe KI werkt.
AI (artificiële of kunstmatige intelligentie) biedt allerlei kansen voor het onderwijs. Maar er zijn ook risico’s. Waar moet je rekening mee houden? Hoe kan AI het onderwijs ondersteunen? En wat betekent dit voor jou als docent?
Kansen voor het onderwijs
Bij toepassingen die behulpzaam kunnen zijn voor het onderwijs kun je bijvoorbeeld denken aan:
- AI die, op basis van grote hoeveelheden data, bepaalde zaken kan voorspellen. Zoals welke studenten extra ondersteuning nodig hebben of een hoger risico lopen te spijbelen. Zo zou AI kunnen zorgen voor onderwijs dat beter aansluit bij de leerlingen en docenten ondersteunen.
- Ook kan AI ingezet worden voor het verbeteren van spraak-naar-tekst-interfaces. Dat kan bijvoorbeeld in taalonderwijs handig zijn (denk aan Google Translate en digitale lespakketten) en toegankelijkheid vergroten (denk aan integratie van virtuele assistenten als Siri of Alexa).
- Denk ook aan het automatiseren van systemen met informatie over de voortgang en resultaten van leerlingen.
» SURF zette een aantal interessante toepassingen op een rij.
Risico’s van AI
Naast de kansen zijn er ook risico’s voor het onderwijs:
- Voor alle AI geldt: een zelflerend algoritme is maar zo goed als de data waarmee het gevoed wordt. Als die gegevens een bepaalde bias hebben, zal AI deze ook vertonen. Daarmee dreigen bestaande ongelijkheden in het onderwijs (zoals discriminatie op grond van afkomst of inkomen) overgenomen te worden.
- Ook zijn er ethische bezwaren rondom dataverzameling: om kunstmatige intelligentie in te zetten zijn enorm veel gegevens van leerlingen/studenten nodig.
- De inbreng van kunstmatige intelligentie kan ten koste van het menselijk contact tussen leraar en leerling gaan.
De voor- en nadelen van ChatGPT in het onderwijs
Eind 2022 werd ChatGPT in korte tijd zeer populair. ChatGPT is een geavanceerde chatbot die op basis van kunstmatige intelligentie unieke teksten kan schrijven. Deze tool is onderscheidend omdat het, in tegenstelling tot eerdere AI-taalmodellen, erg laagdrempelig is. Ook komen teksten erg overtuigend over omdat AI menselijke creativiteit en intelligentie nabootst.
De grote populariteit van ChatGPT heeft geleid tot zorgen in het onderwijs. Leerlingen kunnen ChatGPT bijvoorbeeld gebruiken bij het maken van hun huiswerk, maar ook hele verslagen, essays en scripties laten schrijven. Hierdoor kan het lastig zijn om te toetsen of een leerling de stof goed beheerst.
Door het gebruik van ChatGPT in het onderwijs bespreekbaar te maken kun je leerlingen bewust maken van de risico’s. Je kunt met leerlingen in gesprek gaan over of en hoe ChatGPT zou kunnen bijdragen aan de leerdoelen. Maak ook afspraken met leerlingen over hoe zij moeten aangeven wanneer zij gebruikmaken van ChatGPT.
» Kennisnet zet in deze FAQ een aantal (mogelijk) positieve en negatieve effecten van ChatGPT in het onderwijs onder elkaar.
Interessante links:
- De dossiers mediawijsheid.nl/kunstmatigeintelligentie/">Kunstmatige Intelligentie en Algoritmes
- Nederlandse AI Coalitie biedt gratis cursus KI voor onderwijsprofessionals aan
- Kennisnet – AI in het onderwijs: dit zijn de belangrijkste ethische aandachtspunten
- Kennisnet Achtergrond – Artificial Intelligence
- Leraar24: De inzet van Artificiële Intelligentie in het onderwijs
Jazeker. De Universiteit van Amsterdam (UvA), Universiteit van Utrecht (UU) en Rijksuniversiteit Groningen (RUG) bieden een bacheloropleiding Kunstmatige Intelligentie aan.
Met de Nationale AI-cursus leer je over de kansen en uitdagingen van kunstmatige intelligentie. Zo kun je goed geïnformeerd de discussie aangaan.
Algoritmes spelen een steeds grotere rol in ons mediagebruik. Zo bepaalt Facebook met algoritmes wat je op je tijdlijn ziet en kan YouTube jou nieuwe filmpjes aanbevelen. Algoritmes bieden veel gemak, maar kunnen er bijvoorbeeld ook voor zorgen dat je in een filterbubbel terechtkomt.
» In het dossier Algoritmes ontdek je alles over de kansen en risico’s van algoritmes, met uitleg, filmpjes, voorbeelden en tips
Machine learning is soms onderdeel van kunstmatige intelligentie (KI), maar niet altijd. Met machine learning worden data omgezet naar waardevolle informatie. Met deze informatie worden automatische beslissingen gemaakt.
Een mooi voorbeeld zijn de productadviezen van webshops, gebaseerd op het klikgedrag van de klant.
Deep learning is een nieuwe naam voor wat in de computerwetenschap bekend staat als ‘neurale netwerken’. Het doel is om de manier waarop het menselijk brein leert, na te bootsen. Deep learning stelt computers dus in staat om nieuwe dingen te leren van grote hoeveelheden data, waarbij het niet uitmaakt of die data bestaan uit getallen, tekst, geluid of beeld.
Zo kreeg Google het voor elkaar om op basis van duizenden video’s op YouTube een algoritme te laten ontdekken wat een kat is, zonder dat Google ooit specifiek heeft uitgelegd wat een kat is en hoe die te herkennen is.
Cybercriminelen gebruiken AI (kunstmatige intelligentie) om mensen telefonisch op te lichten. Met zogenaamde ‘voice cloning’ kopiëren ze de stem van een vriend of familie. Die vraagt je bijvoorbeeld om snel geld over te maken of persoonlijke gegevens te delen. Hoe groot is de kans dat je hiermee te maken krijgt? En hoe kun je jezelf en je naasten hiertegen beschermen?
Eerst: wat is voice cloning eigenlijk?
Mensen kunnen met behulp van AI de stem van een bepaald persoon namaken. Hiervoor hebben ze alleen een korte opname van de stem van die persoon nodig. De gekloonde stem kan heel echt lijken, omdat zelfs de manier waarop die persoon praat wordt overgenomen. De technologie werkt zo goed dat je de gekloonde stem ook dingen kan laten zeggen die hij of zij niet in de opname heeft gezegd. Voice cloning kan heel nuttig zijn, bijvoorbeeld voor het maken van audioboeken in verschillende talen.
» Meer informatie over voice cloning en andere soorten synthetische media
Hoe wordt voice cloning ingezet door cybercriminelen?
Voice cloning kan ook ingezet worden voor meer schadelijke doeleinden. Zo kan het als hulpmiddel worden gebruikt voor oplichting en fraude. Een gekloonde stem van een bekende kan bijvoorbeeld worden gebruikt om een slachtoffer telefonisch te vragen om geld over te maken. Het zonder toestemming opnemen en kunstmatig klonen van iemands stem is strafbaar. Dit wordt gezien als identiteitsfraude. Ook is het een ernstige inbreuk op iemands privacy.
Oplichting met behulp van deze nieuwe technologie komt in Nederland nog weinig voor, maar in het buitenland, en met name in de Verenigde Staten, is het wel een veelvoorkomend probleem. Experts waarschuwen dat we er in de toekomst ook in Nederland meer mee te maken gaan krijgen.
Omdat de gekloonde stem zo erg lijkt op de échte stem van de persoon wiens stem is gekloond word je makkelijk voor de gek gehouden. Het is daarom belangrijk om te weten waar je op moet letten.
Waar kan je op letten?
Wil je voorkomen dat je in zo’n telefoontje van oplichters trapt? Digiwijzer deelt een aantal tips van de politie:
- Wees je bewust van de risico’s
- Hang bij een verdacht telefoongesprek direct op
- Bel de persoon om wie het lijkt te gaan terug op diens eigen nummer
- Stel de persoon vragen over iets waar alleen diegene antwoord op kan geven
- Spreek een codewoord af: een soort wachtwoord om snel na te kunnen gaan of het daadwerkelijk die persoon is of niet
» Meer weten over kunstmatige intelligentie? Bekijk hier het dossier
» Meer weten over phishing en hoe je voorkomt dat je erin trapt? Bekijk het dossier Phishing.
» Vind tips om jezelf (en je omgeving) weerbaar te maken tegen online criminaliteit in het dossier Veilig op internet.
» Op Veiliginternetten.nl vind je ook tips om jezelf te beschermen tegen online criminaliteit en wat je kan doen als je ermee te maken krijgt
