Kinderen groeien op met allerlei soorten media; van voorleesboekjes en filmpjes tot online muziek en spelletjes. Media zijn leuk en je kind kan er veel van leren. Tegelijkertijd zijn er ook risico’s en is het belangrijk dat kinderen veilig met media kunnen omgaan.
Veel opvoedvragen gaan dan ook over het mediagebruik van kinderen. Je wil je kind goed begeleiden maar weet niet altijd hoe. De MediaDiamant is een handige wegwijzer met tips voor ouders om kinderen van 0 tot en met 18 jaar mediawijs op te laten groeien.
Op deze pagina vind je algemene informatie over de MediaDiamant. Je kunt ook direct naar de tips per leeftijdsgroep.
De MediaDiamant is opgebouwd uit vijf kanten die samen de belangrijkste onderdelen van mediaopvoeding vormen:
- Plezier – geniet van de mogelijkheden
- Veilig – voorkom risico’s
- Samen – begeleid je kind
- Inhoud – weet welke media geschikt zijn
- Balans – momenten met en zonder
Bij iedere kant geeft de MediaDiamant praktische tips en informatie en word je verwezen naar websites waar je er meer over kunt lezen. Zo kunnen ouders hun kind helpen om – van kleins af aan – gezonde mediagewoontes te ontwikkelen.
“Mediaopvoeding kun je vergelijken met je kind leren fietsen. Op een lege parkeerplaats fietst je kind eerst zonder zijwieltjes. Zodra je merkt dat jouw hand op de schouder niet meer nodig is, laat je hem/haar gaan. In de loop der jaren steeds verder; eerst samen, later alleen.” – Krista Okma, opvoedexpert en een van de ontwikkelaars van de MediaDiamant
Waarom de MediaDiamant?
De MediaDiamant is bedoeld om het gesprek over de verschillende kanten van mediaopvoeding op gang te brengen. Elke ouder kan de tips bij de vijf kanten naar eigen inzicht toepassen, afhankelijk van je opvoedstijl en gezinssituatie.
Wil je de MediaDiamant als geheugensteuntje thuis ergens neerleggen? Klik hier of op het plaatje aan de rechterkant van deze pagina om de MediaDiamant te printen en vouwen.
De MediaDiamant is gebaseerd op kennis van experts en wetenschappers. Meer uitleg over de totstandkoming vind je onderaan deze pagina.
» Opvoedprofessionals lezen op www.netwerkmediawijsheid.nl/mediadiamant meer over het inzetten van de MediaDiamant om kinderen en ouders te begeleiden en te ondersteunen
Uitleg over de vijf kanten van de MediaDiamant
1. Plezier – geniet van de mogelijkheden
Bijna alle ouders laten hun kind media gebruiken omdat het leuk is en omdat ze er iets van kunnen leren. Kinderen en jongeren gebruiken media vooral om contact met elkaar te hebben, bijvoorbeeld in games en via sociale media. Er ontstaan vriendschappen en ze gebruiken media voor het onderhouden van familiebanden.
Ze benutten media ook om zichzelf te ontwikkelen; ze uiten zich via sociale media, websites, vlogs, blogs en filmpjes. Dit stimuleert hun spel en hun fantasie en helpt ze – al experimenterend – om zelfvertrouwen op te bouwen en een eigen identiteit te vinden.
Daarnaast zijn de vele instructievideo’s op internet erg populair. Zo leren kinderen niet alleen voor school, maar ook voor hobby’s, interesses en om hun talenten verder te ontwikkelen. Denk hierbij aan leren bespelen van een instrument, het leren aanbrengen van make-up of het professioneel kunnen bewerken van video’s.
Tips:
- Laat je kind media gebruiken om te ontspannen en plezier te hebben.
- Gebruik media om met elkaar in contact te blijven, bijvoorbeeld via Skype en WhatsApp.
- Stimuleer je kind om creativiteit, muzikaliteit of andere talenten verder te ontwikkelen met behulp van media.
- Kijk voor grappige, bijzondere en/of creatieve apps op Mediasmarties of Cinekid AppLab [red. niet meer beschikbaar].
- Samen een StopMotion-filmpje maken doe je met apps als Stop Motion of Animoto. Leuk voor alle leeftijden, en zowel online als offline vaardigheden – zoals decor bouwen, verhaallijn uitdenken en samenwerken – worden gecombineerd.
2. Veilig – voorkom risico’s
Seksueel getinte foto’s of gewelddadige video’s: via media krijgen kinderen soms dingen te zien die nog niet geschikt zijn voor hun leeftijd. Of ze krijgen te maken met cyberpesten of virtuele diefstal. Met duidelijke afspraken, een goede begeleiding en eventuele filters zorg je ervoor dat je kind veilig online kan.
Jonge kinderen gebruiken vaak de telefoon of tablet van hun ouders. Het is dus belangrijk om na te denken over wat daarop geïnstalleerd is. Vanaf de basisschoolleeftijd gebruiken kinderen media steeds vaker zelfstandig en met leeftijdsgenootjes, bijvoorbeeld voor schoolwerk en spelletjes. Praat dan regelmatig samen over wat ze online zien en of ze vervelende dingen ervaren.
Vanaf de middelbare school maken ouders zich vooral zorgen over online pesten, de invloed van media op schoolprestaties en gezondheid, en het risico op verslaving. Tieners blijken de ondersteuning van hun ouders hierbij hard nodig te hebben, zo blijkt uit divers onderzoek.
Voor tieners zijn ouders of leerkrachten hun belangrijkste informatiebron als het gaat om online risico’s. Jij als ouder bent een rolmodel en het is belangrijk dat je de juiste kennis en informatie hebt om je kind te kunnen ondersteunen. De websites opvoeden.nl en mediaopvoeding.nl zijn daarbij een goed startpunt. Wanneer jongeren zich door hun ouders gesteund en begrepen voelen in de manier waarop ze met media omgaan, werkt dit aantoonbaar risicoverlagend.
Door samen goede afspraken te maken, kun je veel narigheid voorkomen. Afspraken over veilig online gedrag gaan bijvoorbeeld over het privé houden van gegevens en foto’s en het selectief zijn bij het accepteren van vrienden. Bij jongere kinderen kun je gebruik maken van veiligheidsinstellingen en internetfilters. Het helpt wanneer je als ouder meekijkt en weet wat je kind doet, uitleg geeft en er samen over praat. Dan kun je ingrijpen zodra het mis dreigt te gaan. Laat je kind ook weten wat hij/zij zelf kan doen in dat geval. Wijs ze bijvoorbeeld op de website meldknop.nl.
Tips:
- Veilig mediagebruik begint met wat je aan media in huis haalt.
- Maak goede afspraken met elkaar. Kies bijvoorbeeld samen welke filmpjes en games je geschikt vindt en bespreek hoe je je online gedraagt.
- Grijp in als iets niet goed gaat en durf – waar nodig – advies te vragen aan professionals.
- Op pegi.info staat tot welke leeftijd een game schadelijk kan zijn voor kinderen.
- Op nji.nl geven deskundigen antwoord op vragen over kinderen en media.
- mediawijsheid.nl is een betrouwbare startpagina rondom kinderen en (digitale) media, inclusief doorverwijzingen voor meer informatie en/of hulp.
- Toch iets vervelend gebeurd op internet? Op meldknop.nl helpen ze je verder.
Speelgoed met een internetverbinding is gevoelig voor hacks en privacylekken, op mediawijsheid.nl/slim-speelgoed staat een checklist met aandachtspunten voor ouders.
3. Samen – begeleid je kind
Door samen gebruik te maken van diverse media, verhoog je zowel het plezier als de veiligheid. Je ziet als ouder wat je kind online doet en hoe hij/zij dit ervaart. Dat levert mooie momenten om een gesprek te beginnen. Zolang je zelf het goede voorbeeld geeft en uitlegt op welke manier er (in het gezin) met media wordt omgegaan, zullen kinderen het normaal vinden om te vertellen wat ze meemaken in de online wereld.
Uit diverse onderzoeken blijkt dat veel praten over media aantoonbaar risicoverlagend werkt, mits het op de juiste manier gebeurt. Experts geven aan dat het belangrijk is dat je als ouder open staat voor de beleving van je kind, en dat je tegelijkertijd duidelijk bent. Onderhandelen, regels opleggen en preken werken minder goed.
Om het gesprek tussen ouders en kinderen te stimuleren, zijn door Opvoedinformatie Nederland conversatiestarters ontwikkeld. Dit zijn stellingen, vragen en weetjes over media voor verschillende leeftijdsgroepen. De conversatiestarters laten je als ouder nadenken over de inhoud van media waarmee je kind in aanraking komt, over de manier waarop je kind media gebruikt, waar en met wie.
Tips:
- Kijk mee en praat samen over het mediagebruik van je kind
- Hoe jij media gebruikt is hét voorbeeld voor je kind, bijvoorbeeld geen mobieltjes tijdens het eten
- Blijf nieuwsgierig naar wat je kind met media doet. Stel vragen als: wat is jouw favoriete filmpje op YouTube? Je mooiste plek in Minecraft? Vraag je kind om het uit te leggen en luister naar wat je kind vertelt
- Lees het online magazine WIJS vol tips over mediaopvoeding, schermtijd, apps en mobieltjes
- Hoe doen andere ouders dat? Op Oudersonline.nl vind je de grootste community van Nederland voor ouders van kinderen van -1 tot 18 jaar
- Mediawijsheid.nl is een betrouwbare startpagina rondom (digitale) media, inclusief doorverwijzingen voor meer informatie en/of hulp
Hoe vaak kijk je zelf eigenlijk per dag op je telefoon? Zowel op Android als iOS zijn er mogelijkheden dit bij te houden en te begrenzen. iOS | Android
4. Inhoud – weet welke media geschikt zijn
Het is belangrijk dat kinderen media gebruiken die passen bij hun leeftijd en ontwikkelingsfase. Wanneer ze beelden of taalgebruik voorgeschoteld krijgen waar ze eigenlijk nog te jong voor zijn, kunnen ze bang worden, in de war raken of een verdraaid beeld van de werkelijkheid krijgen. Een kind kan bijvoorbeeld gaan denken dat er elk moment oorlog kan uitbreken.
Wanneer media aansluiten bij de belevingswereld van je kind, heeft dit juist een positief effect op de ontwikkeling. Je kind kan er dan veel van leren. Een goede app of online tool kan de fantasie prikkelen, nieuwsgierig maken en aanzetten tot spel en naspelen.
Jonge kinderen hebben een sterke voorkeur voor apps en spelletjes met veel beweging, kleur en geluid. Het is fijn als deze aansluiten op alledaagse dingen, zodat kinderen herkennen wat ze zien. Vanaf de basisschool raken kinderen meer geïnteresseerd in de wereld om hen heen. Ze vinden ze het dan leuk om via apps en games te leren over andere culturen, dieren en tijden. Het spelenderwijs oefenen van schoolse vaardigheden als taal en rekenen, past ook bij deze leeftijd.
Rond het einde van de basisschool en het begin van de puberteit gebruiken kinderen media om te leren over vriendschappen, verliefd zijn en seksualiteit. Bovendien gebruiken ze media bij het maken van huiswerk en opdrachten.
Om als ouder de inhoud van media te kunnen beoordelen, is het belangrijk dat je op de hoogte blijft en zelf dingen uitprobeert. Dat kan ook samen; laat je kind al doende vertellen hoe iets werkt en waarom hij/zij dat leuk of inspirerend vindt.
Tips:
- Blijf op de hoogte en probeer alle (sociale) media uit. Word zelf lid om te ontdekken hoe het werkt, al is het maar voor één dag.
- Toets apps altijd op deze belangrijke criteria: geschiktheid, aantrekkelijkheid, betrouwbaarheid en gebruiksvriendelijk.
- Gebruik betrouwbare websites met tips over goede media.
- Tips over meer goede apps en games vind je op Mediasmarties.nl.
- Begeleid kinderen die zelfstandig online gaan bij het herkennen van nepnieuws, een handige checklist vind je op mediawijsheid.nl/nepnieuws.
5. Balans – momenten met en zonder
Ouders maken zich regelmatig zorgen over het aantal uren dat hun kind media gebruikt, het vele vragen om schermpjes en verveeld gedrag als deze niet beschikbaar zijn. Ook de gezondheidsrisico’s van overmatig schermgebruik spelen daarbij een rol, zoals te weinig beweging, overgewicht, slaapproblemen en rug- en nekklachten omdat kinderen teveel over een tablet of telefoon gebogen zitten.
Het is vooral belangrijk dat media niet de enige activiteit vormen voor je kind. Ook tekenen, bouwen, lezen, bordspelletjes en lichamelijke activiteiten zoals klimmen, rennen en fietsen zijn belangrijk.
Help je kind hierbij door zelf het goede voorbeeld te geven, afspraken te maken over de momenten waarop media ‘aan’ en ‘uit’ staan en andere leuke dingen te bedenken die je met je kind kunt doen.
Tips:
- Zorg dat je kind niet alleen bezig is met media. Contact met anderen, buiten spelen, sporten, slapen en dingen ontdekken in het ‘echte leven’ zijn belangrijk voor zijn/haar ontwikkeling.
- Maak goede afspraken over wanneer jullie even geen media gebruiken. Bijvoorbeeld tijdens het maken van huiswerk, op de slaapkamer of aan de eettafel.
- Laat je kind vlak voor het naar bed gaan geen gebruik maken van (digitale) media. Ze krijgen dan te veel prikkels en indrukken om te verwerken, en het blauwe licht van het beeldscherm kan mogelijk bijdragen aan moeite met inslapen.
- Met activiteiten als gps-speurtocht of geocaching maak je natuurbeleving weer spannend; je combineert een boswandeling met een schermpje. Meer tips in het boek Met je smartphone het bos in.
- Laat je kind regelmatig van houding wisselen achter een beeldscherm; liggend op de buik of rechtop zittend aan tafel met de voeten op de grond.
- Een ‘opgeblazen digitale gevoel’? Doe eens een digitale detox, bijvoorbeeld met de Data Detox Kit.
De MediaDiamant per leeftijdsgroep
De MediaDiamant biedt specifieke tips voor gebruik bij verschillen leeftijdsgroepen. Bekijk de tips bij de Mediadiamant – Wegwijs in mediaopvoeding voor:
» baby’s, peuters en kleuters van 0 t/m 5 jaar;
» basisschoolkinderen van 6 t/m 8 jaar;
» basisschoolkinderen van 9 t/m 12 jaar;
» kinderen van 13 t/m 18 jaar
Meer achtergrond
Bij het maken van de MediaDiamant zijn vele onderzoeken op het gebied van kinderen en media gebruikt, waaronder het onderzoek van PanelWizard in opdracht van Netwerk Mediawijsheid (2017). In het onderzoek geven bijna vier op de tien ouders aan hulp te kunnen gebruiken bij de mediaopvoeding.
- Vanzelf Mediawijs? – Een verkennend onderzoek naar mediagebruik jongeren
- Jongeren en online veiligheid – Over risicovol mediagebruik en de rol van ouders
- Safer Internet Day Onderzoeken – Over online mediagebruik en veiligheid in Nederland
- Rapportage onderzoek Meldknop.nl – Over internetgebruik en vervelende internet ervaringen
Een volledige verantwoording, inclusief een compleet overzicht van geraadpleegde literatuur en onderzoeken, over de totstandkoming van de MediaDiamant vind je in het Theoretisch Kader.
Veelgestelde vragen
Kinderen kunnen vaak uitstekend overweg met apparaten. Maar het goed kunnen inschatten van de risico’s en online de juiste beslissingen nemen, is een stuk moeilijker. Daar hebben ze de begeleiding van hun ouders hard bij nodig. Mediaopvoeding vraagt dan ook om een actieve houding van ouders: meekijken, praten en uitleg geven, samen afspraken maken, weten wat je kind met media doet en ingrijpen op het moment dat er iets mis gaat. Dit stimuleert het zelfvertrouwen en eigen oordeel van je kind, en uiteindelijk kun je jouw kind steeds meer loslaten.
“Mediaopvoeding is gewoon opvoeden: kinderen helpen in hun ontwikkeling” – Peter Nikken, hoogleraar mediaopvoeding Erasmus Universiteit
» Lees meer in het dossier Mediaopvoeding
Voor de meeste ouders is het verstandig omgaan met media een standaard onderdeel van de opvoeding geworden, net zoals gezond eten en voldoende beweging dat is. Nu steeds meer ouders bewust worden van hun rol in de mediaopvoeding, zien zij ook de risico’s in. 44% van de ouders maakt zich weleens zorgen over het mediagebruik van hun opgroeiende kinderen en bijna vier op de tien ouders geven aan hulp te kunnen gebruiken bij de mediaopvoeding. De MediaDiamant helpt ouders om hun opgroeiende kinderen op een bewuste, plezierige en veilige manier met media om te leren gaan en biedt hulp aan ouders met concrete tips om kinderen van 0 tot 18 jaar mediawijs op te laten groeien.
De MediaDiamant nodigt ouders uit om bij dagelijks mediagebruik aandacht te hebben voor plezier, veiligheid, samen doen, een goede inhoud en de juiste balans. Het is een handige wegwijzer met tips voor ouders om kinderen van 0 tot en met 18 jaar mediawijs op te laten groeien.
Bij elke aandachtsveld staan praktische tips en relevante informatie. Deze zijn van toepassing op ouders van kinderen in alle leeftijden.
» Wil je de MediaDiamant als geheugensteuntje thuis ergens neerleggen? Klik hier om de MediaDiamant te printen en vouwen.
Om je werk als professional op het gebied van mediaopvoeding goed te kunnen doen, heb je goede en gevalideerde informatie nodig om ouders te kunnen ondersteunen. Om professionals hierbij te helpen, heeft het Nederlands Jeugdinstituut de Toolbox Mediaopvoeding ontwikkeld. De Toolbox voorziet in uitgebreide informatie over het mediagebruik van kinderen in verschillende leeftijdsfasen en geeft praktische tips.
De MediaDiamant is een aanvulling op de Toolbox Mediaopvoeding, bedoeld als praktische hulp die professionals kunnen inzetten bij het begeleiden van ouders. Sturende en minder sturende tips worden met elkaar afgewisseld: afwisselend positief, neutraal en meer sturend.
Professionals krijgen uitgebreide informatie over de MediaDiamant op www.mediawijzer.net/mediadiamant.
De MediaDiamant baseert zich op de Toolbox van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) en de inzichten uit het co-design traject (gefaciliteerd door Krista Okma (Okma op Maat) en Wina Smeenk (Wiens)) dat Mediawijzer.net met het expertpanel, een denktank van professionals en ouders doorliep. O.a. experts Justine Pardoen, Remco Pijpers, Denise Bontje en Peter Nikken waren betrokken bij de totstandkoming.
De MediaDiamant wil dat ouders en professionals media op een actieve en natuurlijke manier integreren in de opvoeding, met een focus op de kansen die media kunnen bieden. Het model zorgt voor een bewuste houding rondom mediaopvoeding, geeft concrete handelingstips, en de bijbehorende kennis en informatie.
Voor mensen die op het gebied van taal een zetje kunnen gebruiken, bestaat de website Mediagesprek.nl. Alle informatie op Mediagesprek.nl is in eenvoudig Nederlands geschreven. De informatie is ook beschikbaar in het Engels, Frans, Turks en Arabisch. Daarnaast kan de tekst ook worden voorgelezen. Kijk op www.mediagesprek.nl.
De website HoeZoMediawijs.nl biedt basiskennis over (sociale) media en digitale vaardigheden aan kinderen vanaf 10 jaar door middel van betrouwbare informatie, educatieve filmpjes en doe- en reflectieopdrachten. De website is zo ingericht dat kinderen en jongeren zelfstandig kunnen rondkijken en opdrachten maken, zowel thuis als op school.
Ook zijn er websites die regelmatig voor kinderen en jongeren actuele mediawijsheidthema’s belichten, zoals Kidsweek, NOS Jeugdjournaal, Het Klokhuis en Schooltv.
Onderstaande organisaties bieden meer informatie over mediaopvoeding:
