De MediaDiamant – Wegwijs in mediaopvoeding voor kinderen van 13 t/m 18 jaar

Media zorgen voor ontspanning. Lekker op de bank hangen en een filmpje kijken, youtuben of gamen. Even bijkomen, bijvoorbeeld na een drukke dag op school, een sportwedstrijd of als het buiten regenachtig weer is. Jongeren zijn vaak met meerdere media tegelijk bezig. Terwijl ze televisie kijken, praten ze met leeftijdsgenoten over wat er op het scherm te zien is. Of ze gebruiken meerdere applicaties tegelijk en delen bijvoorbeeld via sociale media een filmpje dat ze net op YouTube zijn tegengekomen.

• Soms blijven jongeren maar naar de televisie kijken, en kijken ze bijvoorbeeld meerdere afleveringen van een serie achter elkaar. Dit noem je ‘bingewatchen’. Pubers doen dit bijvoorbeeld op Netflix, maar ook MTV laat soms een heel weekend lang een serie zien. Vooral als het buiten regent of koud is, kan het heerlijk zijn om je met een tv-serie op de bank te nestelen. Plan af en toe een ‘binge-dag’ in met je puber, als een soort ‘pyjamadag’. Zo hou je het bijzonder en voorkom je dat het een gewoonte wordt. Teveel ‘bingen’ heeft namelijk een negatief effect op hoeveel slaap je kind krijgt, en zo op de concentratie en schoolprestaties.

Je kunt ook actief en creatief aan de slag met media, bijvoorbeeld door dingen te maken. Zo kunnen jongeren als vlogger filmpjes maken en delen over bijvoorbeeld hun dagelijkse leven of hobby’s. Of je kunt een persoonlijke webpagina maken of hele site bouwen. Via zo’n pagina of site kunnen jongeren ook bloggen over wat ze bezighoudt en zo schrijfervaring opdoen.

• Op YouTube kunnen jongeren een eigen kanaal aanmaken om daar creatieve filmpjes of filmpjes over hun hobby’s of dagelijks leven te delen. Wees niet meteen bang als je kind een eigen kanaal wil beginnen. Met goede afspraken over wat je kind wel en niet online plaatst, kan het juist heel leuk zijn! Bureau Jeugd en Media geeft handige tips voor als je kind wil gaan vloggen.
• Met een eigen webpagina of website kun je anderen vertellen over wie je bent, maar het kan ook gaan over je sportheld, een ander idool, of over welk onderwerp je ook maar interessant vindt. Er zijn standaard formats waar je kind gebruik van kan maken zoals Webnode of WordPress. Wil je kind serieuzer aan de slag, dan is het handig om de programmeertaal HTML te leren en bij jullie in de buurt op zoek te gaan naar een programmeercursus voor jongeren.
• Heeft je kind altijd al een ster willen zijn? Met de app TikTok (voorheen Musical.ly) kunnen ook kinderen met podiumvrees een beetje beroemd worden, vanuit hun eigen slaapkamer. Kinderen dansen en playbacken op hun favoriete muziek en delen hun video hiervan via de app en andere sociale media. De app is wel commercieel en kan de filmpjes van jouw kind bijvoorbeeld gebruiken voor marketingdoeleinden.

Vanaf de middelbare school gebruiken jongeren allerlei sociale media platforms om zichzelf te laten zien en in contact te zijn met leeftijdsgenoten, zoals Instagram, Snapchat en Facebook. Het maken en delen van foto’s van jezelf – ‘selfies’ – is daar een belangrijk onderdeel van. Zo vinden ze al experimenterend hun eigen identiteit en het bevordert hun zelfvertrouwen. Het biedt jongeren ook een kans om te oefenen met het opbouwen en bijhouden van sociale contacten.

• Als ouder kun je soms onbekend zijn met de nieuwste sociale mediaplatforms, maar heb je wel meer levenservaring en kennis van sociale normen. Recent onderzoek laat zien dat jongeren graag van hun ouders horen hoe je je het beste kunt gedragen op sociale media. Ze leren daarover meer van hun ouders dan van hun vrienden.
• Jongeren gaan vaak heel bewust om met wat ze wel en niet online zetten, en zetten daarmee een bepaald imago neer. Het kan goed zijn om met je kind te praten over hoe realistisch het beeld is dat je van anderen krijgt voorgeschoteld. Onderzoek laat namelijk zien dat jongeren die veel bezig zijn met sociale media, vaak een negatiever beeld hebben van hun eigen uiterlijk of sociale leven.
• Als iets eenmaal online staat, krijg je het er vaak niet zo makkelijk weer af. Het is goed om hier met je kind over te praten zodat hij of zij zich hier bewust van is. Het is ook belangrijk dat je kind bewust omgaat met het delen van foto’s en filmpjes waar anderen op staan. Wettelijk is dit ook niet altijd toegestaan. Laat je kind eens een online fotoquiz doen, om zijn of haar kennis te testen over wat wel en niet mag.

Jongeren hechten sterk aan hun privacy en willen dan ook lang niet alles delen met hun ouders. Van jou als ouder vraagt dit begrip. Als jongeren zich begrepen en gesteund voelen in hun mediagebruik, zullen ze eerder geneigd zijn om zelf dingen met je te delen en worden veel risico’s voorkomen. Blijf op de hoogte van sociale mediaplatforms en de nieuwste apps en toon interesse in waar je kind online mee bezig is. Toon ook interesse in de online vrienden van je kind en praat over zijn of haar definitie van ‘vrienden’. Voor jongeren kan dit bijvoorbeeld ook iemand zijn waarmee ze regelmatig in een game spelen en die ze nog nooit in het echte leven hebben ontmoet. Bespreek met je kind wanneer je iemand wel of niet aan je vriendenlijst toevoegt.

• Word zelf ook lid van de sociale mediaplatforms die je kind gebruikt, al is het maar voor een dag. Op die manier kun je zelf zien en ervaren hoe het werkt en deze kennis gebruiken bij het goed begeleiden van je kind.
• Het is belangrijk om je online privacy goed te bewaken. De website ikbeslis.be geeft jongeren en ouders waardevolle informatie en tips om bewust met privacy om te  gaan. De online brochure ‘Kinderen en online privacy’ van Mijn Kind Online geeft ook handige tips. Loop ook eens samen met je kind langs de privacy-instellingen op sociale media, bijvoorbeeld met deze tips van Veiliginternetten.nl.

Jongeren gebruiken media steeds vaker zelfstandig en zonder dat jij erbij bent. Het is daarom belangrijk om regelmatig met je kind te praten over online veiligheid en om samen goede afspraken te maken. Bijvoorbeeld over wat je wel en niet online zet en wie dat mogen zien.

• In de media zijn regelmatig voorbeelden te vinden van situaties waarin er online dingen misgaan. Een naaktfoto van een jongere die wordt verspreid, met alle gevolgen van dien. Of een situatie waarin iemand online is buitengesloten en vernederd, met een fatale afloop. Je kunt dit soort mediaberichten op een positieve manier gebruiken om een gesprek over veilig mediagebruik, en bijvoorbeeld een onderwerp als sexting, te beginnen.
• Je online identiteit kan ook gestolen worden. Kijk samen met je kind eens naar het verhaal van de dertienjarige Freek: pesters stalen zijn profielfoto en gingen er op internet mee vandoor. Of de documentaire Catfish, waarin een jongen verliefd wordt op een gestolen – en dus niet bestaande – online identiteit.
• Gaat er toch iets mis? Laat je kind weten dat hij of zij altijd bij jou terecht kan. Omdat je kind het ook lastig kan vinden om jouw hulp in te schakelen, is het goed om je kind van tevoren al te vertellen waar hij of zij nog meer terecht kan. Bijvoorbeeld bij de kindertelefoon, meldknop.nl of helpwanted.nl.

Het valt als ouder niet altijd mee om je puber goed te begeleiden bij het veilig omgaan met media. Het aangeven en bewaken van grenzen wordt in deze leeftijdsfase steeds lastiger. Je puber luistert niet altijd en kan fel op regels reageren. Wanneer risico’s zich voordoen kan dit ingewikkeld zijn en weet je als ouder niet altijd wat de beste oplossing is. Dan kunnen adviezen van andere ouders en experts over hoe je nu het beste kunt handelen heel erg steunend zijn.

• Op mediaopvoeding.nl geven deskundigen antwoord op concrete vragen over kinderen en media. Er worden allerlei goede adviezen gegeven, bijvoorbeeld over wat je moet doen wanneer je kind te maken krijgt met (shame-)sexting, grooming of cyberpesten.
• Hoe doen andere ouders dat? Op oudersonline.nl vind je de grootste community van Nederland voor ouders van kinderen van -1 tot 18 jaar.

In de puberteit verschuift jouw rol als ouder steeds meer van controleren naar vooral begeleiden en praten over wat je kind met media doet. Het is belangrijk om hierbij vooral begripvol en ondersteunend te zijn, zodat je kind met een veilig gevoel bij jou terecht kan.

Wees alert als je kind met een algemene vraag bij je komt (‘heb jij wel eens iets online gezet waar je later spijt van had?’) of iets vraagt over een ‘goede vriend’ of ‘vriendin’. Vaak genoeg is er een concrete aanleiding, bijvoorbeeld iets dat op school is gebeurd, of gaat het eigenlijk over henzelf. Praat er samen over door en vraag andersom ook eens naar de ervaringen van vrienden en vriendinnen (‘maken zij online weleens iets vervelends mee?’). Praten over een ‘ander’ kan neutraler en makkelijker zijn.

• Op de Facebookpagina van Mediaopvoeding.nl staan regelmatig vragen en/of stellingen om met elkaar over te praten.
• Ga eens met je puber naar events die te maken hebben met media. Denk aan een bijeenkomst van de favoriete vlogger van je kind of de Let’s YouTube tentoonstelling bij Beeld en Geluid.
• DUF is een community voor jongeren, waar veel aandacht wordt besteed aan mediagebruik. DUF geeft ook boeken uit. Bestel het boek ‘Waanwijs – voor de nieuwsgierige screenager van nu’ voor je kind en jezelf.

Jouw eigen mediagebruik is een belangrijk voorbeeld voor je kind. Denk aan het beperken van je eigen mediagebruik door op bepaalde momenten alle media uit te zetten, zoals aan tafel, in het verkeer of bij het afrekenen aan de kassa. Hoe jij reageert op media heeft ook een belangrijke voorbeeldfunctie, denk aan momenten waarop er geweld of grof taalgebruik op het scherm voorbijkomt.

• Lees het online magazine WIJS vol tips over mediaopvoeding, schermtijd en apps voor alle leeftijden.
• Hoe vaak kijk jij eigenlijk per dag op je telefoon? Installeer bijvoorbeeld de app Checky [red. niet meer beschikbaar] op je telefoon om erachter te komen.

Bij het kiezen van geschikte filmpjes, apps en games kun je gebruikmaken van adviezen van experts. Kijkwijzer en PEGI waarschuwen tot welke leeftijd een film of game ongeschikt kan zijn. Sommige films en games zijn alleen geschikt voor 16 jaar en ouder, het is een goed idee om dit advies serieus te nemen.

Pubers kiezen hun eigen games en televisieprogramma’s, of naar welke vlogger ze kijken. Hierbij worden ze ook beïnvloed door leeftijdsgenoten. Door met je kind te praten over welke media je wel of niet geschikt vindt en waarom, leg je een basis waarmee je kind eigen keuzes leert maken. Je kunt bijvoorbeeld met je kind praten over welk beeld van seksualiteit wordt neergezet in videoclips of wat je van grof taalgebruik in realityseries vindt. En je kunt je kind erop wijzen dat veel vloggers betaald worden om producten aan te prijzen en het dus om reclame gaat.

• Je zult misschien niet altijd zin hebben om mee te kijken naar het langdurige ‘geratel’ van de favoriete vlogger van je kind. Toch kan het goed zijn om dit een keer te doen en je kind te wijzen op de verschillende manieren dat er (sluik-)reclame wordt gemaakt. Ook voor vloggers geldt een reclamecode en wanneer er oneigenlijk reclame wordt gemaakt kun je een klacht indienen bij de Reclame Code Commissie.
• Veel apps lijken gratis, maar hebben vervolgens allerlei uitbreidingen waar je voor moet betalen. Of ze proberen je via links naar een andere website of applicatie toe te leiden.

Op deze leeftijd brengen kinderen steeds meer tijd door met leeftijdsgenoten en bij andere kinderen thuis. Daar gelden soms andere regels dan bij jullie en het kan goed zijn om dit met elkaar te bespreken. Naar welke films en series laten zij hun kinderen kijken en welke afspraken kun je hier met elkaar over maken?

• Benieuwd hoe andere ouders en kinderen een boek, game, film of tv-serie hebben ervaren? Op de website commonsensemedia vind je reviews van allerlei soorten media (Engelstalig).
• Check ervaringen van andere ouders op oudersonline.nl: de grootste community van Nederland voor ouders van kinderen van -1 tot 18 jaar.

Jongeren geven zelf nog altijd de voorkeur aan persoonlijke ontmoetingen boven sociale media. Stimuleer je kind om eropuit te gaan en leeftijdsgenoten te ontmoeten, om mee te doen aan een teamsport of andere hobby, of een bijbaantje te nemen.

Het is goed om samen afspraken te maken over de momenten waarop je kind even geen media gebruikt. Het bezig zijn met media gaat bijvoorbeeld niet goed samen met het maken van je huiswerk, en leidt tot slechtere schoolprestaties. Sociale media in het verkeer gebruiken zorgt voor een reactievermogen vergelijkbaar met vier biertjes op hebben. En eten voor een scherm blokkeert het gevoel van verzadiging omdat je hersenen gefocust zijn op andere dingen, waardoor je meer eet dan nodig.

• Het werkt goed om huiswerk te maken in kleine blokken van 25 minuten, met tussendoor pauzes van 5 minuten. Dit wordt ook wel de Pomodoro techniek genoemd. Na het 4e pomodoro-blokje van 25 minuten krijgt je kind een langere pauze van 20-25 minuten. Alleen tijdens de pauzes mag je kind berichtjes et cetera checken. Je kind kan een timer zetten of gebruikmaken van een huiswerkapp als Forest. Uiteindelijk vergroot Pomodoro de focus van je kind.
• Het boek ‘Focus’ van Justine Pardoen (2012) geeft handige tips waarmee pubers leren zich beter te concentreren.
• Zweert je kind bij het maken van huiswerk met muziek op? Maak dan een vaste ‘huiswerkmuziek’ playlist met rustige muziek zonder verstaanbare teksten. Bespreek ook met je kind welke opties voor ‘stilte/niet storen’ op het mobieltje zitten en spreek af dat tijdens het huiswerk maken telefoonmeldingen uit staan.
• Je kind bewust maken van zijn of haar mobiele gebruik? De app Menthal geeft inzicht in je gebruik en helpt met afkicken.
• Een ‘opgeblazen digitale gevoel’? Doe eens een digitale detox, bijvoorbeeld met de Data Detox Kit.
• Je kind stimuleren om in het verkeer niet met de telefoon bezig te zijn? Met de campagne Mono – Ongestoord onderweg biedt de Rijksoverheid concrete tips om niet afgeleid te raken in het verkeer.

Veel jongeren krijgen veel te weinig nachtrust doordat ze tot ’s avonds laat nog op een scherm bezig zijn. Inslapen wordt hierdoor lastig door alle prikkels en indrukken die je hersenen nog moeten verwerken, en het blauwe licht van het beeldscherm verstoort het kunnen inslapen.

• Een boek is ook media, lezen is dus een beter idee vlak voor het slapengaan en stimuleert bovendien nog altijd de creativiteit, fantasie en taalontwikkeling van je kind.
• Ook luisterboeken zijn heerlijk voor het slapengaan, de bibliotheek heeft er genoeg (ook voor niet-leden). Doet je kind bijna eindexamen? Dan kan je kind op deze manier (een deel van) de literatuurlijst luisteren in plaats van lezen!