Tips voor ouders

Mediawijsheid is door de Raad voor Cultuur in 2005 omschreven als: het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld.

Netwerk Mediawijsheid formuleerde later een operationele definitie: mediawijsheid is de verzameling competenties die je nodig hebt om actief, kritisch en bewust deel te nemen aan onze mediasamenleving. Deze definitie is verder uitgewerkt in het Mediawijsheid Competentiemodel.

Dat zijn de vaardigheden die we nodig hebben in de 21ste eeuw. We zien dat bedrijven, universiteiten en opleidingsinstituten steeds minder belang hechten aan kennis en steeds méér belang aan vaardigheden als:

• Samenwerken
• Creativiteit
• ICT-geletterdheid
• Communiceren
• Probleemoplossend vermogen
• Kritisch denken
• Sociale en culturele vaardigheden

De 21e eeuwse vaardigheden worden ook wel 21st century skills genoemd. Ook programmeren is een 21st century skill.

Tip: Cubiss heeft een online cursus 21e eeuwse vaardigheden ontwikkeld voor het onderwijs, mediacoaches en bibliotheken waarin bovenstaande vaardigheden worden behandeld.

Hoe voorkom je dat je kind te lang achter een beeldscherm zit? Hoe zorg je voor structuur? En waar beleef je samen plezier aan?

Deze tips van Opvoeden.nl, Mediaopvoeding.nl en de GroeiGids helpen je op weg:

Spreek samen een dagindeling af

Voor kinderen is structuur heel belangrijk. Maak een dagindeling. Weet je niet waar te beginnen? Vraag tips aan de kinderopvang, school of vraag hoe andere ouders dat doen. Zet op papier wat je thuis wilt doen, met de start- en stoptijden. Bij zo’n dagindeling horen ook afspraken over de schermtijd. Bijvoorbeeld over het afwisselen van leren en spelen, met en zonder beeldscherm.

Maak van te voren afspraken over hoelang je kind mag tv-kijken of op de tablet mag. Kondig van tevoren aan dat dit het laatste spelletje of filmpje is, zodat het kind zich hierop voor kan bereiden. Geef daarna een alternatieve activiteit, of kijk wat er op de dagindeling staat.

Houd rekening met verschillende vormen van schermtijd

Denk aan:

• schermtijd ter ontspanning (zoals tv-kijken en spelletjes spelen)
• schermtijd voor school
• schermtijd voor sociale interactie (contact met klasgenoten, vriendjes en familie)
• schermtijd voor creatieve activiteiten

Help kinderen

Heeft je kind moeite om te stoppen met het kijken van een filmpje of het spelen van een spelletje? Je kunt je kind helpen door een alternatief te geven. Heb je een (buiten)activiteit bedacht? Kijk hoe het gaat en stuur bij als dat nodig is.

Zoek balans

Zorg dat je schermgebruik afwisselt met lichaamsbeweging. Maak bijvoorbeeld een toffe speurtocht in je wijk, achtertuin of huis met Troovie.

» Handig: de MediaDiamant is een wegwijzer met tips voor ouders om kinderen van 0-18 jaar mediawijs op te laten groeien

Er is nog weinig onderzoek naar de effecten van mediagebruik kinderen tot en met 2 jaar. De meeste studies gaan over de invloed van media op kinderen vanaf 3 jaar. Uit dat onderzoek blijkt dat media kinderen positief kunnen beïnvloeden als er goede begeleiding is en de context passend is. Vooral interactieve media die passen bij de leeftijd van het kind kunnen zo een positief effect hebben op de ontwikkeling van het kind.

Media kunnen invloed hebben op de ontwikkeling van taal, cognitie, moraliteit, lichaam & motoriek, sociaal-emotionele vaardigheden en spel & fantasie. Maar de invloed van media blijkt relatief klein, in vergelijking met het effect van invloeden uit de fysieke wereld, zoals omgang met vriendjes of ouders.

• Het Nederlands Jeugdinstituut biedt informatie over positieve en negatieve effecten van media per leeftijdscategorie
• Meer onderzoeken op het gebied van media en mediawijsheid

Jonge kinderen leren alleen van beeldschermen, als ze hierbij worden begeleid. Samen met je kind media gebruiken is dus belangrijk. Alle ouders doen dit op een andere manier. Hier zijn dan ook geen vaste regels voor, maar je kunt vasthouden aan de volgende drie principes.

1. Beperken

Beperken houdt in: grenzen stellen en regels geven. Maar ook verbieden om bepaalde tv-programma’s te zien of bepaalde games te spelen. Daarnaast is het belangrijk om aan te geven hoeveel tijd je kind maximaal met media bezig mag zijn. Het installeren van een internetfilter of een kinderbrowser valt ook onder beperken.

2. Actief begeleiden

Bij actief begeleiden kun je denken aan veel praten met je kind. Open zelf het gesprek. Stel vragen over wat het kind ziet in bijvoorbeeld een filmpje. En leg uit wat jij daarvan vindt. En als er regels zijn, vertel ook waarom je die stelt. Ga actief op zoek naar leuke, geschikte filmpjes, apps en boeken die passen bij de leeftijd van je kind en bij wat je kind leuk vindt. Kijk bijvoorbeeld op Mediasmarties of raadpleeg Kijkwijzer.

3. Samen genieten

Hoe kun je samen genieten? Door samen te lezen, kijken en beleven! Je kunt bijvoorbeeld meegenieten of meegriezelen bij een film, maar ook meeleven met je kind tijdens het spelen van een spel. Het gaat vooral om het delen van emoties.

Deze vraag is beantwoord door het Nederlands Jeugdinstituut  en de GroeiGids.

Regelmatig zijn er berichten in het nieuws over uit de hand gelopen challenges. Kinderen of jongeren sporen elkaar via sociale media aan om een opdracht uit te voeren of mee te doen aan een bepaald spel. Dergelijke challenges zijn niet altijd onschuldig en soms zelfs erg gevaarlijk. Enkele tips:

• Een actueel overzicht van bestaande challenges vind je onder meer op VPNgids.nl
• Ook Het Nederlands Jeugdinstituut biedt een overzicht van gevaarlijke challenges, oorzaken en (gespreks)tips. Op hun website vind je ook meer informatie over belangrijke factoren zoals sociale media, puberhersens en bijvoorbeeld groepsdruk.
• Stichting T.I.M. geeft informatie en adviseert over de gevaren van online challenges, ook aan ouders en scholen.
• Ouders Online biedt informatie en tips over de choking challenge (het wurgspel of stikspel) die draait om opzettelijk flauwvallen.
• Bureau Jeugd & Media legt uit wat je moet weten over de blue whale challenge, een online game met opdrachten die steeds heftiger worden naarmate het spel vordert.
• Met de #TidePodChallenge filmden jongeren zichzelf terwijl ze wastabletten van Tide kapotbeten. Zo ontstond een van de gevaarlijkste challenges tot nu toe. Dutch Cowboys schreef een artikel over de risico’s en over het tegengeluid.
• Gebruik de mentorles van Bureau Jeugd & Media om in de klas het gesprek aan te gaan over onder andere groepsdruk en ‘nee’ zeggen.

Hoe wissel je filmpjes of digitale boekjes en spelletjes af met activiteiten zoals buitenspelen, knutselen, praten en voorlezen?

Zo houd je grip:

• Geniet zoveel mogelijk samen van media en praat over alles wat jullie zien: een goede begeleiding is essentieel om jonge kinderen te laten leren van beeldschermen.
• Gebruik tv, tablet en computer zoveel mogelijk op vaste momenten. Zo voorkom je dat je kind op andere momenten gaat zeuren of niet meer wil stoppen met kijken of spelen.
• Leer je peuter om de tv uit te doen als het programma afgelopen is. Leg de tablet weg als jullie wat anders gaan doen. Zo leert je kind vanzelf dat er vaste media-momenten zijn.
• Laat je kind kijken op een moment dat jij kiest.
• Laat je kind niet zomaar de televisie aanzetten om te kijken wat er is. Als je kind vraagt of de televisie aan mag, vraag dan altijd: “Wat wil je dan zien?”.
• Zet de tv overdag uit als er niemand naar kijkt.
• Voorkom dat je ukkie meekijkt met oudere kinderen. Er zijn onderzoeken die laten zien dat kinderen daardoor concentratieproblemen kunnen ontwikkelen.
• Laat je kind op de buik liggen bij het spelen op de tablet of telefoon. Hierdoor versterk je de rugspieren en ga je kromgroeien tegen.
• Maak een eigen afspeellijst van YouTube-filmpjes en zet die in het beginscherm van je tablet. Zo kan je kind ze gemakkelijk vinden en voorkom je dat je kind iets aanklikt wat niet oké is. Of maak gebruik van YouTube Kids.

Deze vraag is beantwoord door het Nederlands Jeugdinstituut en de GroeiGids.

Hoe vaak en hoelang mag je baby, peuter of kleuter op de tablet, smartphone of computer? Er bestaan nog geen regels voor schermtijd. Maar er zijn wel handige richtlijnen die je kunt aanhouden. Deze verschillen per leeftijd en hangen samen met de ontwikkeling van je kind. Naarmate het kind ouder wordt, kun je de hoeveelheid schermtijd opbouwen.

Dit adviseren het Nederlands Jeugdinstituut en de GroeiGids:

Baby en dreumes
De richtlijn van een groep Nederlandse artsen is: tot 2 jaar liever helemaal geen schermtijd. Ze hebben het voor hun ontwikkeling namelijk niet nodig. Als je wel media wilt gebruiken met je baby, doe dit dan bewust. Doe het samen en praat erbij. Het Nederlands Jeugdinstituut adviseert: maximaal 5 minuten per dag samen tv-kijken en een paar keer per week samen internetten.

Peuter
Het advies van Het Nederlands Jeugdinstituut voor kinderen van 2 tot 4 jaar is: 5 à 10 minuten schermtijd per keer en maximaal 30 minuten per dag. Zorg dat je kind maximaal 15 minuten achter elkaar met een scherm bezig is. Als het kind zich gaat vervelen, kun je een andere activiteit aanbieden. Zo voorkom je dat je kind eraan went dat het zich ontspant met een tablet. Ook voor de groei van de ogen is het goed om de schermtijd per keer kort te houden. Verder is het goed om momenten met media te verdelen over de dag.

Kleuter
Vanaf 4 jaar zijn de meeste kinderen dagelijks bezig met beeldschermen. Het advies van Het Nederlands Jeugdinstituut voor kinderen van 4 tot en met 6 jaar is: 10 à 15 minuten schermtijd per keer en maximaal 1 uur per dag. Gebruik de 20-20-2-regel: na 15 minuten (of 20 minuten voor oudere kinderen) naar een scherm kijken, de ogen minstens 20 seconden rust geven of in de verte kijken. En liefst 2 uur per dag buitenspelen.

Meer tips:

• Het Nederlands Jeugdinstituut geeft advies over mediagebruik per leeftijd
• De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseerde in 2019 dat kleuters in elk geval niet meer dan een uur per dag schermtijd horen te krijgen. Kinderen onder 1 jaar zouden volgens WHO helemaal geen tijd achter een scherm moeten besteden.
• Bekijk ook deze Engelstalige brochure van Connected Learning Alliance over kwalitatieve schermtijd

De Gouden Guppy is de Nederlandse vakjuryprijs voor het beste digitale mediaproduct voor peuters en kleuters (0-6 jaar) en onderdeel van de Cinekid Media Awards. De Gouden Guppy is een initiatief van Netwerk Mediawijsheid om makers van goede en kwalitatieve content voor jonge kinderen te belonen. Het doel van de Cinekid Media Awards is het stimuleren en belonen van de ontwikkeling van goede en innovatieve content voor kinderen en jongeren.

In 2018 ging de Gouden Guppy naar Luqo Spellenreeks. Andere genomineerden waren Chalk Gardens, Kidiyo, Storywall Colordive, Vil Du?!.

Dit zijn de eerdere winnaars van de Gouden Guppy:

• ‘Een Verre Reis‘ (2017)
  Andere genomineerden waren: Carnaval der Dieren, De KinderGebaren App, De Kleine Walvis.
• Bollo (2016)
  Andere genomineerden waren:
  Boer Boris gaat naar zee, Dr. Panda Brandweer, NPO Zappelin
• Heksje & Willem (2015)
• Noa’s sterren (2014)
• (te) Gekke Dierentuin (2013)
• Jop gaat slapen (2012)

Van 2012 tot en met 2016 werd deze prijs uitgereikt onder de naam Media Ukkie Award.

Waar let je op bij het uitzoeken van een leuke en geschikte app voor je dreumes, peuter of kleuter? Mijn Kind Online adviseert om te letten op aantrekkelijkheid, betrouwbaarheid en gebruiksvriendelijkheid:

Let er ook op of een app bijvoorbeeld goed wordt beoordeeld of een belangrijke prijs heeft gewonnen.

• Op Mediasmarties.nl vind je recensies en informatie over geschikte media voor kinderen tot twaalf jaar.

Praten met je kind

Blijf veel met je kind praten over wat het ziet, wat het leuk vindt en waarom. Dan ben jij de eerste die het merkt als er iets niet goed gaat. En kun je daarna beter de media uitzoeken die passen bij de belevingswereld van je kind. Elk kind vindt andere boekjes, filmpjes of spelletjes leuk. Bekijk wat bijvoorbeeld Kijkwijzer en Pegi adviseren.

Vraag op school of bij de bibliotheek om leuke media-tips. Er komen steeds meer nieuwe leerzame apps, digitale prentenboeken, luisterboeken, websites, games én tools om zelf een spelletje of filmpje te maken.

Kijk en vraag ook eens rond in je omgeving. Ook handig: bibliotheken verzorgen vaak middagen met uitleg over geschikte apps voor kinderen.

Beelden in het nieuws kunnen heel heftig zijn. Zoals tijdens de oorlog in Oekraïne, waarbij gruwelijke oorlogsbeelden werden uitgezonden, gedeeld, geliked en geretweet. Hoe ga je daarover in gesprek met kinderen? Tot welke leeftijd moet je ze afschermen, en hoeveel leg je uit?

• Bureau Jeugd & Media geeft tips om in gesprek te gaan over oorlogsbeelden (passend bij de ontwikkeling van het kind)
• Humankind biedt tips per leeftijd om in gesprek te gaan over nare nieuwsberichten
• Op NetwerkMediawijsheid.nl verscheen dit artikel over hoe je mediawijs kunt omgaan met de oorlog in Oekraïne
• Vergroot de mediawijsheid van het kind, met bijvoorbeeld de dossiers over Beeldgeletterdheid en de Invloed van media
• In de brochure Kinderen en oorlog in de (sociale) media van Mijn Kind Online en Netwerk Mediawijsheid geven experts advies. Ook voor het primair en voortgezet onderwijs zijn handige brochures over dit onderwerp beschikbaar
• Het Nederlands Jeugdinstituut deelt kennis aan jongeren hoe zij om kunnen gaan met het nieuws

Welke afwegingen moet je maken voordat je een smartphone voor je kind aanschaft?

• Het Nederlands Jeugdinstituut geeft tips over hoe je je kind kunt leren omgaan met media
• De Consumentenbond geeft advies over mobiele telefoons voor kinderen.

De speelomgeving van kinderen verandert snel. Eén van de opvallendste ontwikkelingen is de komst van speelgoed dat is verbonden met internet: connected toys, of slim speelgoed. De mogelijkheden zijn eindeloos, maar verreweg de meeste ouders willen wél dat hun kind veilig kan spelen.

Wil je een connected toy kopen? Om ouders op weg te helpen stelde Netwerk Mediawijsheid een checklist met 10 aandachtspunten samen op het gebied van veiligheid en speelbaarheid.

» Bekijk ook het dossier Slim speelgoed

Als je kind zelf pest, zul je hierover in gesprek moeten gaan. Hier krijg je tips:

• Opvoeden.nl – Mijn kind pest anderen
• Mediawijsheid.nl – Dossier pesten
• Hoezomediawijs.nl – Jeugdpagina voor kinderen vanaf 10 jaar over cyberpesten
• stoppestennu.nl – help mijn kind een pester wat kan ik als ouder doen

Praten helpt om een kind weerbaar te maken. Een kind dat is weet dat er online risico’s zijn, raakt niet in paniek en reageert minder impulsief.

Maak bijvoorbeeld deze afspraken:

• Deel nooit privégegevens, zoals naam, adres, telefoonnummer of de naam van je school
• Verzin (samen) een goede nickname
• Scherm je profiel zoveel mogelijk af; ‘alleen voor vrienden’ is de beste optie
• Plaats alleen neutrale foto’s (geen sexy foto’s) of beter nog; helemaal geen foto’s waarop je gezicht herkenbaar is
• Wees selectief in het accepteren van een vriendschapsverzoek; doe dit alleen wanneer je iemand in het echte leven ooit hebt ontmoet
• Verwijder onbekende mensen uit je vriendenlijst
• Houd wachtwoorden en inloggegevens altijd geheim: ook voor je beste vriend(inn)en
• Niet schelden en geen mensen kwetsen, dat zou je in het echt ook niet doen
• Heb je iets vervelend gezien of meegemaakt? Vertel het aan iemand die je vertrouwt, bv. een ouder, buurvrouw of leerkracht. De website meldknop.nl is ook een betrouwbare plek.

Op de jeugdsite Hoezomediawijs.nl kunnen kinderen vanaf 10 jaar zelfstandig aan de slag met het thema Cyberpesten.

Het Nederlands Jeugdinstituut vertelt wat online pesten is en ook wat je als ouder kunt doen als je kind wordt gepest.

De website HoeZoMediawijs.nl biedt basiskennis over (sociale) media en digitale vaardigheden aan kinderen vanaf 10 jaar door middel van betrouwbare informatie, educatieve filmpjes en doe- en reflectieopdrachten. De website is zo ingericht dat kinderen en jongeren zelfstandig kunnen rondkijken en opdrachten maken, zowel thuis als op school.

Ook zijn er websites die regelmatig voor kinderen en jongeren actuele mediawijsheidthema’s belichten, zoals Kidsweek, NOS Jeugdjournaal, Het Klokhuis en Schooltv.

Media zijn overal, en kinderen kunnen er vaak makkelijk bij. Leuk en handig, maar voor ouders is het vaak geen prettig idee dat hun kind zomaar overal mee geconfronteerd kan worden. Als je kind alleen is, zul je minder goed zicht hebben op de websites en filmpjes die je kind ziet. Wil je toch een oogje in het zeil houden? Lees dan de volgende adviezen van het Nederlands Jeugdinstituut en de GroeiGids.

Wat kun je doen om je kind veilig om te laten gaan met internet?

• Zet de computer in een ruimte waar je zelf ook vaak bent, bijvoorbeeld de huiskamer.
• Praat met je kind over wat het meemaakt op internet. Vraag op welke sites je kind graag kijkt en wat het daar leuk aan vindt.
• Zorg dat je zelf mediawijs genoeg bent om te begrijpen waar je kind mee bezig is. Blijf op de hoogte van de belangrijkste mogelijkheden en gevaren. Kijk daarvoor op Mediawijsheid.nl of NJi.nl/mediaopvoeding.
• Zet filters op je apparaten waardoor sites met bijvoorbeeld geweld of porno niet geopend kunnen worden. Met Parental Control (ofwel: ouderlijk toezicht) functies, die vaak al worden meegeleverd met apparaten en programma’s, kunnen ouders inhoud filteren of blokkeren, en het mediagedrag beperken en controleren waar nodig. Parental Control is geen vervanging van een goed gesprek met je kind over mediagedrag, maar wel een handig hulpmiddel. Kijkwijzer zette tips, voorbeelden en handleidingen op een rij. Kijk voor meer informatie op Veiliginternetten.nl,  VPNGids.nl en Kliksafe.
• Je kunt zien waar je kind mee bezig is geweest als je de ‘geschiedenis’ van bezochte sites bekijkt.

Als je kind wat ouder is, kun je ook samen de volgende afspraken maken:

• Geef nooit persoonlijke informatie op sociale media of een chat-site. Dus geen (achter)naam, adres of telefoonnummer.
• Vraag eerst toestemming aan je ouders voordat je een formulier met gegevens invult en opstuurt.
• Wil je iets downloaden? Vraag het dan eerst aan je ouders.
• Wil je iets kopen, bijvoorbeeld in een webshop? Vraag dat dan ook eerst aan je ouders.

Jonge kinderen zijn dol op media, maar er bestaat een kans dat ze online of op tv per ongeluk iets zien waar ze te jong voor zijn. Er zijn gelukkig veel manieren om dit risico te beperken.

Online adviezen

Kijkwijzer en Pegi geven aan de hand van icoontjes aan of je kind oud genoeg is voor een film of game. Sommige browsers en websites, zoals Google Chrome en YouTube, hebben functies die ervoor zorgen dat je kind geen ongeschikte beelden te zien krijgt.

Download speciale software

Ook zijn er speciale softwareprogramma’s die bijhouden hoelang je kind op de computer zit. Hiermee kun je ook controleren welke websites je kind bezoekt. Bovendien kun je de toegang tot bepaalde websites blokkeren. Kijk eens naar de mogelijkheden bij de aanbieder van je antivirussoftware of bekijk deze producten: Filternet en Kaspersky Safe Kids.

Op jouw apparaten

Bijna alle game-consoles en tablets hebben ingebouwde mogelijkheden om tijd en toegang te bepalen. Kijk hiervoor in de handleiding of bij de instellingen van het apparaat. Voor televisie zijn ook mogelijkheden om de toegang tot bepaalde zenders of programma’s te weigeren op basis van leeftijd. Zo ziet je kind niet per ongeluk iets waarvoor het te jong is. Vraag aan je televisieprovider wat de mogelijkheden zijn.

Deze vraag is beantwoord door het Nederlands Jeugdinstituut en de GroeiGids.